0

Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học kinh tế quốc dân
------------------------------------------

Mai Ngọc Anh

AN SINH XÃ HộI ĐốI VớI NÔNG DÂN
TRONG ĐIềU KIệN KINH Tế THị TRƯờNG ở VIệT NAM
Chuyên ng nh : QUảN Lý KINH Tế
MÃ số

: 62.34.01.01

Luận án tiÕn sü kinh tÕ
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
H−íng dÉn 1: PGS.TS Mai Văn Bu
Hớng dẫn 2: TS. Nguyễn Hải Hữu

Hà Néi, 2009


i

Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu
của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong
luận án là trung thực và cha từng đợc công bố
trong bất kỳ công trình khoa học nào khác.


I
V I NÔNG DÂN VI T NAM .........................................................70
2.1. KHÁI QUÁT QUÁ TRÌNH PHÁT TRI N C A H TH NG AN SINH XÃ H I
I
V I NÔNG DÂN VI T NAM ..................................................................................70
2.2. ÁNH GIÁ S PHÁT TRI N C A H TH NG AN SINH XÃ H I
I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY ..................................................................................100
2.3. NGUYÊN NHÂN H N CH C A H TH NG AN SINH XÃ H I
I V I NÔNG
DÂN VI T NAM HI N NAY ..................................................................................121

K T LU N CHƯƠNG 2.........................................................................................134
CHƯƠNG III: PHƯƠNG HƯ NG, GI I PHÁP XÂY D NG VÀ HOÀN
THI N H TH NG AN SINH XÃ H I
I V I NÔNG DÂN
VI T NAM NH NG NĂM T I ......................................................135
3.1. B I C NH PHÁT TRI N KINH T - XÃ H I VÀ NH NG V N
T RA
TRONG XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I
IV I
NÔNG DÂN VI T NAM NH NG NĂM T I ............................................................135
3.2. NH HƯ NG XÂY D NG VÀ HOÀN THI N H TH NG AN SINH XÃ H I
I
V I NÔNG DÂN VI T NAM NH NG NĂM T I. ....................................................144
3.3. GI I PHÁP PHÁT TRI N H TH NG AN SINH XÃ H I
I V I NÔNG DÂN
VI T NAM NH NG NĂM T I ...............................................................................173

K T LU N CHƯƠNG 3.........................................................................................187

nơng thơn
BTC: B Tài chính
BYT: B Y t
CHLB

c: C ng hòa liên bang

CHNL: Chi m h u nô l
CNXH: Ch nghĩa xã h i
CSHT: Cơ s h t ng
CXNT: Công xã nguyên thu
DNNN: Doanh nghi p nhà nư c
DVXHCB: D ch v xã h i cơ b n

VI T T T

c

NDT: Nhân dân t
NSNN: Ngân sách Nhà nư c
NS&VSMT: Nư c s ch và v sinh môi trư ng
NXB: Nhà xu t b n
PCT: Phi chính th c
PT Askes: B o hi m y t cho công ch c
viên ch c, ngư i ngh hưu c u chi n binh
và thân nhân
PT Jamsostek: An sinh xã h i cho ngư i
lao ng
PT Jasa Rahaja: B o hi m tai n n giao thông
PT Taspen: BHXH dành cho cơng ch c


iv

DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1: Phân bi t gi a ASXH và h th ng ASXH........................................................ 10
B ng 1.2: So sánh BHYT thu c BHXH và BHYT kinh doanh......................................... 31
B ng 1.3: B o hi m hưu trí và b o hi m tu i già cho nông dân

c ................................ 48

B ng 1.4: M c ph i chi phí và tài tr c a b o hi m tai n n nông nghi p.......................... 49
B ng 1.5: Mơ hình h th ng an sinh xã h i c a ESCAP................................................... 66
B ng 2.1: T ng h p s ngư i tham gia BHYT t nguy n ................................................ 81
B ng 2.2: So sánh BHXH nông dân Ngh An v i BHXH t nguy n qu c gia năm 2008.......... 84
B ng 2.3: T l h gia ình nơng thơn có nhà tiêu h p v sinh theo khu v c (năm 2005) .......... 99
B ng 2.4: S lư ng và cơ c u h nông thôn phân theo vùng (năm 2006) ....................... 103
B ng 2.5: Chi tiêu bình quân cho cu c s ng c a HG nông dân trong năm................... 108
B ng 2.6: Tham gia BHXH 2003- 2005 c a khu v c nông thôn..................................... 111
B ng 2.7: S h c sinh b h c

b c ti u h c

Vi t Nam giai o n 2003 – 2007............ 114

B ng 2.8: T l suy dinh dư ng và t su t ch tr em dư i 1 tu i Vi t Nam (năm 2004)...... 115
B ng 2.9: T ng h p thu, chi c a BHYT TN c a Vi t Nam giai o n 2000-2006 ........... 118
B ng 2.10: S lư ng và t l c a NSNN chi cho các chương trình ASXH

i v i khu


Vi t Nam hi n nay ................. 139

ng tham gia vào h th ng ASXH nông dân ..... 141

ng vi c làm t t o trong nông nghi p ....................... 152
ng và chuy n

i ngành ngh

khu v c nông thôn

s t o i u ki n tăng thu nh p cho các h gia ình nông dân ........................ 163
B ng 3.7: M c tiêu dn sinh xã h i

i v i nông dân giai o n 2011 - 2015.................... 164


v

B ng 3.8: M c tiêu an sinh xã h i

i v i nông dân giai o n 2015 - 2020.................... 165

B ng 3.9: M c h tr Nhà nư c cho vi c th c hi n BHYT toàn dân và m r ng
m ng lư i bao ph c a BHXH t nguy n

n 40% lao

ng nông nghi p.... 176



i phó v i nh ng

t bi n v s c kh e c a

con ngư i............................................................................................. 9
Hình 1.4: Nh ng hình th c và h th ng qu n lý s tham gia vào h th ng an sinh xã
h i

i v i nông dân trong i u ki n kinh t th trư ng .................................. 27

Hình 1.5: Nghèo là nguyên nhân sâu xa c a ói............................................................... 36
Hình 1.6. M i quan h gi a nghèo ói, th t nghi p, tách bi t xã h i và ASXH ................ 36
Hình 2.1: Phân b ngư i tàn t t là nông dân s ng

8 vùng lãnh th Vi t Nam

(năm 2006)......................................................................................... 88
Hình 2.2: S

i tư ng ư c hư ng tr c p thư ng xuyên (2000-2008)........................... 89

Hình 2.3: Tình hình thi t h i do bão l t, h n hán (2000 – 2007)....................................... 90
Hình 2.4: Ngu n l c tr giúp n n nhân b thiên tai giai o n 2000-2007.......................... 92
Hình 2.5: T l gi m h nghèo c a Vi t Nam theo chu n nghèo qu c t .......................... 94
Hình 2.6: S lư ng và t l các xã có trư ng h c ph thông trên c nư c (năm 2006)...... 95
Hình 2.7: S xã có tr m y t và cơ s khám ch a b nh tư nhân trên c nư c
(năm 2006)......................................................................................... 96
Hình 2.8: S xã có cơng trình c p nư c sinh ho t t p trung và th c hi n các ho t
ng v v sinh môi trư ng trên c nư c năm 2006........................................ 98


năm 2002 ......................................................................................... 115
Hình 2.21: K t qu c p nư c s ch cho khu v c nông thơn tính theo vùng (năm 2005) ... 116
Hình 2.22: Các hình th c tham gia vào h th ng an sinh xã h i

i v i nông dân

Vi t Nam ..................................................................................................... 120
Hình 2.23: S l a ch n cách s ng khi v già c a ngư i lao
Hình 2.24: Các i u ki n

ngư i nông dân tham gia vào h th ng an sinh xã h i

qu c gia nói chung và an sinh xã h i
Hình 2.25: T l lao

ng (%) ............................ 121

ng chưa qua ào t o

i v i nơng dân nói riêng .................. 124

8 vùng c a Vi t Nam năm 2004.............. 125

Hình 2.26: T l thơn b n có bác sĩ................................................................................ 132
Hình 3.1: Mơ hình an sinh xã h i

i v i nơng dân Vi t Nam c a tác gi ...................... 146

Hình 3.2: Cơ ch , chính sách v BHYT & BHXH t nguy n nh m v n


tu i lao

ng

nông thôn

i v i nông dân ................. 171

nh hư ng ngh nghi p trong tương lai cho tr em khu

v c nơng thơn .............................................................................................. 172
Hình 3.7: Nâng cao năng l c nh n th c c a cán b và ngư i nông dân trong vi c th c
thi chính sách an sinh xã h i
Hình 3.8: Chi NSNN

i v i nông dân Vi t Nam giai o n t i.............. 174

i v i chương trình ASXH

i v i nông dân. ............................. 175


1

M
1. Tính c p thi t c a

U



dân v n cịn kh và nơng nghi p v n cịn r t r i ro. Tình tr ng th t nghi p, thi u
cơng ăn vi c làm c a ngư i lao
ngư i lao

ng còn khá ph bi n, kho ng cách thu nh p gi a

ng, gi a các vùng v n chưa ư c thu h p, tình tr ng ói nghèo và tái

nghèo v n chưa ư c gi i quy t m t cách b n v ng, phân hoá xã h i ngày càng
ph c t p. An sinh xã h i
Nh ng năm qua,

i v i ngư i nơng dân, do ó, cịn nhi u khó khăn.
ng và Nhà nư c ta ã có nhi u ch trương chính sách

gi i quy t nh ng khó khăn trên, song ây v n là v n
xã h i

i v i nông dân là v n

ph c t p, trong ó an sinh

b c xúc nh t. M u ch t c a v n

ngư i nơng dân có thu nh p r t th p,

là

ch ,


2

Có nhi u quan ni m khác nhau v s phát tri n các hình th c an sinh xã h i.
Có quan ni m cho r ng, nh ng hình th c an sinh xã h i truy n th ng s d n d n b
thay th b ng các hình th c hi n

i. V y các hình th c an sinh xã h i truy n th ng

s t n t i và phát tri n ra sao trong b i c nh xu t hi n nh ng hình th c an sinh xã
h i hi n

i? Nh ng hình th c hi n

i có th thay th các hình th c truy n th ng

c a an sinh xã h i trong nông thôn hay khơng? N u có, thì m c

thay th s như

th nào? V i tình tr ng thu nh p th p như hi n nay, Vi t Nam có th xây d ng ư c
các chính sách an sinh xã h i hi n
hay khơng? N u có thì i u ki n nào

i cho nông dân như các nư c phát tri n ư c
th c hi n ư c?

ó là nh ng v n

ang

c), M , EU (Anh, C ng hoà liên

i n), Nh t b n và m t s nư c ang phát tri n khác. Trong các vi n

nghiên c u, các trư ng

ih c

các nư c, v n

ASXH ã ư c xu t b n thành nhi u

giáo trình, nhi u sách chuyên kh o, nhi u bài báo công b trên các t p chí chuyên ngành.
nhi u nư c trên th gi i ã xây d ng nh ng t ch c nh m th c hi n chính sách
ASXH, ho t

ng v i mơ hình, chương trình và ngun t c khác nhau.

nư c ta, nh ng năm
quan

nv n

u c a q trình

ASXH, trong ó tr c ti p là

04.05: “Lu n c khoa h c cho vi c

i m i, có m t s nghiên c u liên


tài. K t qu nghiên c u
m xã h i như: ã làm


3

rõ khái ni m v b o

m xã h i; m i quan h gi a b o

m xã h i v i các chính

sách xã h i, v trí, vai trò và s c n thi t khách quan c a b o

m xã h i trong n n

kinh t th trư ng, kh ng

n

nh b o

l c cho phát tri n kinh t xã h i.
c u thành quan tr ng c a b o

m xã h i v a là nhân t

nh, v a là



ánh giá 20 năm

nh hư ng xã h i ch nghĩa. Chuyên

i m i Vi n khoa h c xã h i vi t Nam (2006); Patricia Justino,

Khuôn kh xây d ng t ng th qu c gia v an sinh xã h i
Văn H ng Nghiên c u m r ng

Vi t Nam (UNDP); Bùi

i tư ng tham gia BHXH

t o vi c làm và thu nh p, c p B năm 2002; Nguy n Văn
th t nghi p

Vi t nam trong n n kinh t th trư ng

i v i ngư i lao

nh T ch c b o hi m

tài c p B năm 2000; Nguy n

Ti p, Các gi i pháp nh m th c hi n xã h i hố cơng tác tr giúp xã h i,
B

năm 2002;



s nghiên c u lý thuy t và kinh nghi m c a m t s nư c trên th gi i.


4

3.2. Phân tích th c tr ng h th ng ASXH

i v i nông dân nư c ta t khi

chuy n sang n n kinh t th trư ng, ch ra nh ng thành t u, h n ch và nh ng v n
t ra

i v i vi c xây d ng h th ng ASXH h i
3.3.

ASXH

i v i nông dân nư c ta hi n nay.

xu t phương hư ng, gi i pháp xây d ng và hoàn thi n h th ng

i v i nông dân

nư c ta nh ng năm t i.

4. Phương pháp nghiên c u
Tác gi lu n án áp d ng phương pháp i u tra, ph ng v n tr c ti p
tài li u, s li u v th c tr ng h th ng An sinh xã h i


5.

i tư ng và ph m vi nghiên c u
i tư ng nghiên c u c a lu n án là h th ng an sinh xã h i
Song an sinh xã h i

i v i nông dân là v n

truy n th ng và ASXH hi n

i v i nông dân.

khá r ng, bao g m ASXH

i. Trong ph m vi lu n án này, tác gi ch y u

các nhân t , các i u ki n xây d ng và hoàn thi n h th ng ASXH hi n
nông dân (g i t t là h th ng ASXH

c p
i

n

iv i

i v i nông dân).

6. Ý nghĩa khoa h c và nh ng óng góp c a


6.4. S d ng ma tr n SWOT làm rõ nh ng thu n l i, khó khăn, cơ h i và thách
th c trên cơ s
th ng ASXH

ó,

xu t vi c l a ch n các phương án xây d ng và hoàn thi n h

i v i nông dân nư c ta nh ng năm t i

6.5. Khuy n ngh các gi i pháp xây d ng và hồn thi n h th ng ASXH
nơng dân

m b o cho tính kh thi c a các phương án chính sách ã

iv i

xu t.

7. K t c u lu n án
Ngoài ph n m

u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, lu n án g m

ba chương:
Chương I: Cơ s lý lu n v h th ng an sinh xã h i

i v i nông dân trong i u

ki n phát tri n kinh t th trư ng.


i

v i nông dân trong i u ki n kinh t th trư ng
Xã h i loài ngư i ã tr i qua 5 giai o n phát tri n, t công xã nguyên th y
(CXNT) t i chi m h u nô l (CHNL), phong ki n (PK) r i

n ch nghĩa tư b n

(CNTB) và xã h i ch nghĩa (XHCN). Cùng v i s phát tri n c a xã h i, thì cũng
có s thay

i trong quan i m v an sinh xã h i (ASXH). T cu i th k XV v

trư c cũng như giai o n

u c a ch nghĩa tư b n, v n

ASXH còn r t phơi thai,

mang tính truy n th ng theo ki u Tình làng nghĩa xóm,… Vi c b o

m ASXH cho

các t ng l p dân cư t phía Nhà nư c là r t hãn h u. Tuy nhiên, t sau th chi n th
nh t, v n

ASXH ã ư c các qu c gia quan tâm và phát tri n, dù ó là các nư c

thu c kh i xã h i ch nghĩa hay nh ng nư c i theo con ư ng phát tri n c a n n


t ư c

n th i


7

i m hi n nay ch là tìm cách gi m b t nh ng r i ro v kinh t và xã h i mà m t trái
c a n n kinh t th trư ng em l i cho ngư i dân. M t trong nh ng bi n pháp h u
hi u nh t mà chính ph

các nư c phát tri n ưa ra

i phó v i nh ng r i ro v

kinh t cho công dân c a h là h th ng ASXH.

B o hi m y t
B o hi m xã h i
C u tr xã h i và
ưu ãi xã h i

KTTT
T do

KTTT hỗn hợp

Kinh tế
h ng hóa

• Th h th nh t - ch nhân tương lai c a
• Th h th hai - ch nhân th c c a
• Th h th ba ng (h

t nư c: Tr em

t nư c: Ngư i trong

tu i lao

i tư ng ư c hư ng th : Nh ng ngư i ngoài

ng
tu i lao

ã c ng hi n s c l c c a mình cho xã h i và gi c n ư c ngh

ngơi và ư c xã h i

n áp)


8

Như v y, tr em và ngư i già là nh ng ngư i h u như không tham gia vào
các ho t

ng kinh t . Nh ng ngư i làm ra s n ph m

y u là nh ng ngư i trong


i v i nh ng

i tư ng khó khăn, y u th v kinh t thì chính ph và

ng s th c hi n nghĩa v xã h i.

Gánh n ng
kinh t

Tr giúp c a nhà nư c, c ng
ng
và xã h i n u khơng cịn cha m

è n ng lên
nh ng ngư i
trong
tu i
lao
ng
(Tr c y cha,
già c y con)

R i ro kinh t
trong cu c s ng
con ngư i

N

Nam

áng t i h th ng an sinh xã h i là

c bi t c n thi t. B i

ng s n xu t nông nghi p ph thu c ch y u vào i u ki n thiên nhiên; ít ch u
ng c a khoa h c công ngh so v i các khu v c khác. Thu nh p c a ngư i

nơng dân, do ó, thư ng th p hơn so v i nh ng ngư i làm vi c

nh ng ngành ngh


9

khác. Ngu n thu nh p th p làm cho tích lũy c a các h gia ình nơng dân không
cao, kh năng ch

ng tham gia vào h th ng an sinh xã h i h n ch . Khi chưa

ư c ti p c n m t cách tho
b

áng t i h th ng an sinh xã h i và gia ình có ngư i

m n ng, hồn c nh kinh t c a nh ng gia ình này s tr nên khó khăn.

ch a

tr b nh t t, nh ng gia ình nơng dân này ph i bán tài s n, i vay mư n ho c i làm
th, th m chí nhi u gia ình bu c ph i cho con thôi h c.

V n v t ch t

B n bè, ngư i thân,

Thu nh p b ng ti n, ti t

Công c , thi t

m ng lư i xã h i ...

ki m, v t nuôi gia súc...

b => phương
ti n giao thông

Vay ti n ho c
vay lương th c

S n xu t và
thu nh p
tính b ng
lư ng b
gi m

CĨ NGƯ I
TRONG NHÀ
B M HO C
M T LAO
NG CHÍNH
Bu c tr

u tư, tr ng tr t)

Hình 1.3: S d ng ngu n v n

i phó v i nh ng

t bi n v s c kh e c a con ngư i

Ngu n: [5]
các qu c gia ang phát tri n, l c lư ng lao
nông nghi p tương

i cao, kho ng 60% s ngư i lao

ngư i này thư ng th p và không n
cao

i v i nh ng

ng làm vi c trong lĩnh v c
ng. Thu nh p c a nh ng

nh; t l ngư i nghèo và tái nghèo v n còn

i tư ng này. Ngồi ra, ngư i nơng dân, lao

ng nơng nghi p


10

i v i nông dân

1.1.2.1. Khái ni m an sinh xã h i và các thành ph n c a h th ng an sinh xã h i
An sinh xã h i theo quan ni m c a T ch c Lao

ng Th gi i (ILO)

An sinh xã h i là m t s b o v mà xã h i cung c p cho các thành viên c a
mình thông qua m t s bi n pháp ư c áp d ng r ng rãi

ương

u v i nh ng

khó khăn, các cú s c v kinh t và xã h i làm m t ho c suy gi m nghiêm tr ng thu
nh p do m au, thai s n, thương t t do lao

ng, m t s c lao

ng ho c t vong.

Cung c p chăm sóc y t và tr c p cho các gia ình n n nhân có tr em [75. tr.15].
B ng 1.1 Phân bi t gi a ASXH và h th ng ASXH

An sinh xã h i

H th ng an sinh xã h i

S b o v c a xã h i i
v i nh ng ngư i g p r i

ng s n xu t kinh doanh;

i v chính sách

m b o an tồn vi c làm, th c

b o hi m th t nghi p (BHTN), ào t o l i lao

c i thi n i u ki n làm vi c;

nông dân
ng dôi dư,


11

ii.

Xây d ng gi i pháp tr giúp xã h i

t xu t h u hi u

i v i ngư i

nghèo, ngư i d b t n thương khi g p r i ro thiên tai, tai n n, m r ng h
th ng an sinh xã h i chính th c (BHXH, b o hi m y t ,...) và khuy n
khích phát tri n m ng lư i an sinh xã h i t

nguy n (b o hi m h c


c bi t v chăm sóc y t dành

i tư ng: y t dành cho ngư i già và y t dành cho ngư i tàn t t. ây là hai
i tư ng ư c coi là khơng có kh năng t ch v tài chính nên ư c Nhà

nư c bao c p chăm sóc s c kho .
Theo khái ni m chung Hoa Kỳ, ASXH là nh ng chương trình cơng c ng cung
c p thu nh p và d ch v cho các cá nhân trong nh ng trư ng h p: ngh hưu, m au,
m t kh năng lao

ng, ch t hay th t nghi p [34]. Có th nói, khái ni m an sinh xã h i

bao g m các chính sách nh m kh c ph c r i ro
sách b o hi m xã h i, b o hi m y t , các ch

i v i các

i tư ng xã h i như chính

tr giúp xã h i.

Theo Hi p h i an sinh xã h i th gi i, trong cu n sách xu t b n năm
2005 "Toward New Found Cofidence" (T m d ch: Tin tư ng hư ng t i nh ng
phát hi n m i) c a Hi p h i này thì ASXH ư c hi u như s k t ph i h p các
thành t (h p ph n) c a chính sách cơng, có th

i u ch nh áp ng nhu c u c a

nh ng ngư i công nhân và các công dân trong b i c nh toàn c u v i s thay


b suy gi m thu nh p, suy gi m m c s ng.
T i Vi t Nam, các nhà nghiên c u cũng có m t s cách ti p c n v ASXH
Th nh t: ASXH là s b o v c a xã h i

i v i các thành viên c a mình,

trư c h t là nh ng trư ng h p b gi m sút thu nh p áng k do g p nh ng r i ro như
m au, tai n n lao

ng, b nh ngh nghi p, tàn t t, m t vi c làm, m t ngư i nuôi

dư ng, ngh thai s n, v già cũng như các trư ng h p b thiên tai, ch h a.
xã h i cũng ưu ãi nh ng thành viên c a mình ã có nh ng hành

ng th i,

ng c ng hi n

c

bi t cho s nghi p cách m ng, xây d ng và b o v T qu c Vi t Nam [54. tr.13].
Theo nghĩa này, h th ng an sinh xã h i bao g m 3 nhóm quan h cơ b n:
(i) Nhóm các quan h b o hi m xã h i (BHXH): là t ng h p các quan h v
kinh t - xã h i hình thành trong lĩnh v c b o

m tr c p cho ngư i lao

trư ng h p h g p nh ng r i ro trong quá trình lao
sút ho c khi già y u khơng có kh năng lao



ng, và s h tr c a Nhà nư c. T s

óng


13

góp c a các bên tham gia b o hi m theo m t t lê quy nh mà hình thành nên qu b o
hi m xã h i. Qu BHXH là qu ti n t t p trung, do cơ quan ch c năng qu n lý th ng
nh t theo ch

tài chính, h ch tốn

c l p và ư c Nhà nư c ng h .

M c tr c p BHXH ch y u căn c vào m c
và qu b o hi m xã h i nhi u hay ít và m c

óng góp c a ngư i lao

ng

r i ro, thương t t c a ngư i lao

ng

nhi u hay ít. V cơ b n, m c hư ng b o hi m ư c quán tri t theo nguyên t c “phân
ph i theo lao



i u ki n t n t i và cơ h i hịa nh p v i c ng

nh và cơng b ng xã h i. Quan h tr giúp xã h i

là quan h hình thành gi a ngư i c u tr và ngư i ư c c u tr . Ngư i c u tr là
ngư i có trách nhi m ho c có kh năng c u tr .
nhân dân trong và ngoài nư c và c ng

ó có th là Nhà nư c, c ng

ng

ng qu c t . Ngư i ư c c u tr là nh ng

cá nhân, cơng dân th c s có nhu c u c u tr do ang ph i ương

u v i nh ng

hoàn c nh r i ro, b t h nh v kinh t .
i tư ng TGXH là cơng dân nói chung ang lâm vào hồn c nh khó khăn v
v t ch t và tinh th n.
lao

ó có th là ngư i có quan h lao

ng ho c khơng có quan h

ng, có th là ngư i già ho c tr em, ngư i tàn t t, ngư i lang thang, ngư i m c



khó

khăn c a ngư i ư c c u tr và ngu n c u tr . Ngoài tr c p b ng ti n ngư i ta có th
tr giúp b ng hi n v t.
(iii) Nhóm các quan h ưu ãi xã h i (Ư XH): là s
th n

ãi ng v v t ch t, tinh

i v i nh ng ngư i có công v i nư c, v i dân, v i cách m ng nh m ghi nh n

nh ng công lao óng góp, hy sinh cao c c a h .
Quan h Ư XH hình thành gi a hai bên: ngư i ưu ãi và ngư i ư c ưu ãi.
Ngư i ưu ãi thư ng là Nhà nư c, ngư i
nhi m

n ơn áp nghĩa

i di n thay m t cho qu c gia có trách

i v i nh ng c ng hi n, hy sinh c a ngư i có cơng. Ngồi

ra, ngư i ưu ãi cũng cịn bao g m các t ch c, c ng

ng nhân dân trong và ngoài

nư c. Ngư i ư c ưu ãi là nh ng cá nhân ã có nh ng c ng hi n, hy sinh cho s
nghi p cách m ng, xây d ng và b o v T qu c. Ngư i ư c ưu ãi trong m t s
trư ng h p cũng có th là thân nhân c a ngư i có cơng.


M c tr c p Ư XH ư c c p căn c vào th i gian và m c
sinh c a ngư i có cơng. Nhìn chung, m c tr c p

c ng hi n, hy

m b o sao cho

i s ng v t

ch t và tinh th n c a ngư i hư ng tr c p ít nh t b ng m c s ng trung bình c a
ngư i dân

nơi h cư trú.

Th i gian hư ng tr c p Ư XH tương

i n

nh, lâu dài.

Th hai: An sinh xã h i chính là "an ninh xã h i" vì theo nguyên g c ti ng
anh là “Social security" và như v y nó s làm rõ hơn t m quan tr ng c a h th ng
chính sách này. H th ng chính sách này ư c thi t k theo nguyên t c (i) phòng
ng a r i ro, (ii) gi m thi u r i ro, (iii) tr giúp ngư i g p r i ro và (iv) cu i cùng là
b o v ngư i g p r i ro. [42. tr.10]
H th ng an sinh xã h i theo quan ni m này g m ba n i dung chính:
(i) H th ng chính sách và các chương trình v th trư ng lao

ng, ây ư c

sao cho s ngư i trong

thu nh p có th tham gia m t cách ơng

tu i lao

ng có vi c làm, có

o nh t.

(iii) H th ng tr giúp xã h i, các chương trình tr giúp này bao g m c a c
Nhà nư c và xã h i, trong ó ngu n l c c a Nhà nư c phân b theo nh ng chính
sách mang tính ch t phúc l i xã h i, b o tr xã h i và tr giúp xã h i nh m tr giúp
các

i tư ng y u th như ngư i tàn t t, ngư i già cô ơn, tr em m côi ho c tr

giúp kh n c p cho nh ng ngư i g p r i ro vì thiên tai.
T ng cu i cùng c a h th ng an sinh xã h i là các lư i an tồn xã h i hay
cịn g i là lư i an sinh xã h i. H th ng lư i này g m có nhi u t ng khác nhau và


16

chúng có hai ch c năng cơ b n là "h ng" và "b t". Khi các
lư i nào ó, vi c
nhi m v b t

u tiên là lư i này s làm nhi m v h ng


là tr giúp t o vi c làm cho các
c p cho s lao

ng, mà tr ng tâm c a nó

i tư ng y u th trong th trư ng lao

ng và tr

ng dơi dư do q trình s p x p l i các doanh nghi p, c ph n hố

các doanh nghi p.
(ii) Chính sách b o hi m xã h i trong ó bao g m các ch
lao
ch

ng;

m au, thai s n, t i n n lao

hưu trí, m t s c

ng, b nh ngh nghi p và t tu t. Tuy v y,

m au ư c gi i quy t ch y u thơng qua chính sách b o hi m y t b t bu c

và s lư ng tham gia không l n, do v y v n có tr c t th ba là b o hi m y t v i
ph m vi r ng hơn so v i b o hi m y t b t bu c.
(iii) Chính sách b o hi m y t bao g m c b o hi m y t b t bu c, b o hi m y
t t nguyên, b o hi m y t cho ngư i nghèo,

i tư ng b o tr xã h i) bao

i tư ng b o tr xã h i (tr em m côi; ngư i

già cô ơn; ngư i 90 tu i tr lên khơng có ngu n thu nh p; ngư i tàn t t n ng; gia
ình có t hai ngư i tàn t t n ng tr lên khơng có kh năng t ph c v ; ngư i có
HIV/AIDS nhà nghèo; gia ình, ngư i nh n nuôi dư ng tr em m côi, tr em b b
rơi, tr em có hồn c nh

c bi t); tr giúp v y t ; giáo d c; d y ngh , t o vi c làm;

ti p c n các cơng trình cơng c ng; ho t
mà t trư c
ro

ng văn hoá th thao và tr giúp kh n c p

n nay hay g i là tr giúp xã h i cho nh ng ngư i không may g p r i

t xu t b i thiên tai.
(vi) Chính sách và các chương trình tr giúp ngư i nghèo.

ây là m t h

th ng chính sách, gi i pháp m i ư c hình thành trong vài th p k g n ây và
Vi t Nam b t

u t th p k 90 c a th k XX.

M t s ngư i theo quan i m này cũng có ý tư ng ghép b o hi m y t , b o

t ng n c b o v các thành viên trong xã h i không
và

m b o công b ng xã h i.

h rơi vào c nh b n cùng hoá