ĐỀ ÁN MÔN HỌC
LỜI MỞ ĐẦU
Trong quá trình Việt Nam chuyển từ cơ chế kế hoạch hóa tập trung sang
nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, các doanh nghiệp phải
nỗ lực vươn lên từ chính khả năng của mình, các nhà quản lý phải có những
quyết định và phương pháp quản lý đúng đắn để đảm bảo cho việc kinh doanh
có hiệu quả. Một trong những công cụ giúp cho các nhà quản trị có được các
thông tin chính xác và kịp thời để đưa ra các quyết định đúng đắn là hệ thống
kiểm soát nội bộ mà bộ phận trọng tâm của nó là kiểm toán nội bộ. Kiểm toán
nội bộ là công cụ giúp phát hiện và cải tiến những điểm yếu trong hệ thống quản
lý của doanh nghiệp. Thông qua công cụ này, Ban Giám đốc và Hội đồng Quản
trị doanh nghiệp có thể kiểm soát hoạt động tốt hơn, quản lý rủi ro tốt hơn và
tăng khả năng đạt được các mục tiêu kinh doanh.
Nhận thức được vấn đề này, Nhà nước ta đã quan tâm và có nhiều bước
đi cụ thể thúc đẩy sự phát triển của kiểm toán nội bộ trong các doanh nghiệp nói
chung và trong các doanh nghiệp Nhà nước nói riêng. Ở Việt Nam, mới có mặt
được hơn 10 năm và vẫn còn là một lĩnh vực mới mẻ nhưng kiểm toán nội bộ đã
khẳng định được vị thế của mình trong thời gian qua và đang là một nhu cầu cấp
thiết đối với các doanh nghiệp Nhà nước trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, trong
quá trình tổ chức thực hiện, kiểm toán nội bộ trong các doanh nghiệp còn gặp
nhiều khó khăn, đặc biệt là nội dung và mô hình tổ chức chưa được thống nhất
và phù hợp do các văn bản pháp lý có liên quan còn nhiều bất cập và chồng
chéo. Vì vậy, việc xây dựng hệ thống pháp lý để có một mô hình kiểm toán nội
bộ phù hợp và hoạt động có hiệu quả là một đề tài cấp thiết đối với công tác
quản lý doanh nghiệp hiện nay.
Xuất phát từ lý do trên, em chọn nghiên cứu đề tài: “Tìm hiểu về lý luận
và hệ thống pháp lý liên quan tới tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ trong các
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
1
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
doanh nghiệp Nhà nước tại Việt Nam” để làm đề án môn học cho sinh viên
1.1. Bản chất, vai trò của kiểm toán nội bộ
1.1.1. Bản chất của kiểm toán nội bộ
Hiện có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm KTNB trên thế giới.
Theo các chuẩn mực hành nghề của KTNB do Viện Kiểm toán viên nội bộ Hoa
Kỳ ban hành thì: “Kiểm toán nội bộ là một chức năng xác định độc lập, sắp đặt
bên trong một tổ chức để xem xét, đánh giá các hoạt động và được coi là một
dịch vụ (sự hỗ trợ) đối với tổ chức.”
Như vậy, theo định nghĩa trên, KTNB là một loại hình kiểm soát có tổ
chức mà chức năng là đo lường và đánh giá hiệu quả của những việc kiểm soát
khác và mang tính nội kiểm. KTNB là một bộ phận cấu thành, là bộ phận trọng
tâm của hệ thống KSNB, nó hoạt động theo những nguyên tắc của kiểm toán,
thực thi mọi chức năng cơ bản của kiểm toán.
Cụ thể, KTNB có những nội dung hoạt động như sau:
Thứ nhất: Thẩm tra các thủ tục kiểm soát để xác định tính thích hợp và
tính ưu việt của nó
Mục đích của việc thẩm tra tính thích hợp của KTNB là để khẳng định
rằng hệ thống KSNB vận hành đều đặn và có hiệu quả, đáp ứng mọi mục tiêu đã
định trước. Việc thẩm tra sẽ phơi bày mọi hành vi gian lận, không bình thường
và gây lãng phí với bản chất lặp đi lặp lại nhằm ngăn chặn và giảm thiểu chúng.
Thứ hai: Kiểm tra tính trung thực và độ tin cậy của thông tin
KTVNB phải kiểm tra tính trung thực và độ tin cậy không chỉ của bản
thân các thông tin tài chính mà cả hoạt động và phương tiện được sử dụng để
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
3
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
xác định, đo đạc phân loại và báo cáo thông tin đó. Việc kiểm tra hệ thống
thông tin này là cơ sở để khẳng định các sổ sách và báo cáo tài chính chứa đựng
các thông tin chính xác, kịp thời và hữu ích.
Thứ ba: Kiểm tra việc tuân thủ các chính sách, các quy định, các kế hoạch
và các thủ tục hiện hành
trọng có hợp lý hay không, những thông tin hiện thời có chính xác và có được
sử dụng không, hệ thống kiểm tra kiểm soát có được thiết lập trong các hoạt
động hay chương trình không.
Thứ bảy: Nghiên cứu, phát hiện, dự báo các rủi ro có thể xảy ra trong hoạt
động của đơn vị, góp phần ngăn chặn, xử lý các rủi ro
KTNB là tổ chức nội kiểm, am hiểu mọi đặc trưng của quản lý và hoạt
động của đơn vị, do đó có điều kiện và phải coi nhiệm vụ phát hiện, ngăn ngừa,
xử lý rủi ro là một trong những nhiệm vụ ưu tiên nhằm đảm bảo sự phát triển
bền vững.
Thứ tám: Các nhiệm vụ đặc biệt khác khi lãnh đạo đơn vị giao phó
Ngoài các chức năng trực tiếp, KTVNB có thể được giao thêm những
nhiệm vụ có ích cho Ban Giám đốc. Một số ví dụ về các nhiệm vụ đặc biệt giao
cho KTVNB là: điều tra về cá nhân, đại diện cho Ban Giám đốc hoặc giám sát
trong các cuộc thảo luận, tham gia vào các chương trình đào tạo của đơn vị…
Như vậy, KTNB là sự hỗ trợ cho các nhà quản lý ở mọi cấp để họ tiến
hành công tác quản lý hiệu quả hơn. Các KTVNB luôn cố gắng xem xét các vấn
đề như thể bản thân họ là những người chủ, và vì thế họ trực tiếp tìm kiếm các
bằng chứng cần thiết cho các giải pháp đối với các vấn đề về quản lý. Trọng tâm
ở đây là hiệu quả và hiệu năng cuối cùng của nhà quản lý. KTVNB cố gắng đại
diện cho chủ sở hữu trong các tình huống khi hạn chế về thời gian và sức lực đã
không cho phép cả những chủ sở hữu và các nhà quản lý có trách nhiệm tiếp
xúc trực tiếp với các khía cạnh cụ thể của đối tượng kiểm toán. Hay nói theo
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
5
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
một cách khác, chức năng KTNB sẽ giúp cho những nhà quản lý có thể chuyên
tâm vào công việc đưa ra những quyết định đúng đắn mà không phải dành một
phần thời gian và sức lực vào các công việc KSNB.
1.1.2. Vai trò của kiểm toán nội bộ
KTNB là một chức năng quản lý đã được xây dựng, phát triển từ lâu. Các
trong khái niệm tổ chức kiểm toán. Bộ máy kiểm toán bao gồm cả con người và
phương tiện chứa đựng các yếu tố của kiểm toán để thực hiện chức năng kiểm
toán. Tổ chức bộ máy kiểm toán với những mô hình tổ chức và cơ chế hoạt
động linh hoạt nhằm thích ứng với đặc điểm của đối tượng và khách thể kiểm
toán trong các cuộc kiểm toán cụ thể và hướng tới việc thực hiện các chức năng
của kiểm toán.
1.2.1.1. Ý nghĩa của tổ chức bộ máy kiểm toán
Lý thuyết hệ thống chỉ ra mối liên hệ logic giữa yếu tố, phân hệ và hệ
thống. Đó là mối liên hệ giữa cái riêng và cái chung và chúng có thể chuyển hóa
cho nhau song sự bao hàm của cái chung trong cái riêng vẫn phải được tôn trọng
trong mọi hệ thống tổ chức nói chung cũng như trong tổ chức bộ máy kiểm toán
nói riêng. Mặt khác, theo nguyên lý chung của tổ chức bộ máy, bộ máy kiểm
toán cũng có thể được tổ chức theo phương thức trực tuyến – tham mưu hoặc
theo phương thức chức năng và có thể chọn loại hình tập trung hay phân tán tùy
quy mô và địa bàn hoạt động, tùy khả năng và phương tiện điều hành…
Do có sự khác nhau về các điều kiện trên và do trình độ nhận thức và kinh
nghiệm kiểm toán cùng mức trang bị các phương tiện kiểm toán ở mỗi nơi, mỗi
lúc khác nhau nên bộ máy kiểm toán không thể tổ chức theo một khuôn mẫu
máy móc. Hơn nữa, khi đã nói tới yếu tố con người là nói tới các quan hệ xã
hội, đến truyền thống văn hóa cụ thể. Do đó, tổ chức bộ máy kiểm toán không
chỉ mang tính khoa học mà còn mang cả tính nghệ thuật. Trong trường hợp này,
tính khoa học của tổ chức bộ máy đòi hỏi phải tạo ra những mối liên hệ giữa các
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
7
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
yếu tố, các phân hệ với hệ thống; giữa bản thân hệ thống kiểm toán với các yếu
tố khác và cả với môi trường hoạt động của hệ thống này. Trong khi đó, tính
nghệ thuật của tổ chức đòi hỏi phải xử lý các mối liên hệ này thật mềm dẻo để
duy trì được biên độ tổ chức ở mức cao nhất, thích ứng với từng điều kiện cụ thể
về nhân viên, thiết bị và môi trường thực hiện…
xử lý hàng loạt mối liên hệ phức tạp này cần phải có phương pháp luận biện
chứng giữa các sự vật, hiện tượng, giữa cái chung và cái riêng, giữa cái mới và
cái cũ.
Ba là, tổ chức bộ máy kiểm toán phải quán triệt nguyên tắc chung của
mọi hệ thống tổ chức bộ máy: tập trung, dân chủ thích ứng với từng bộ phận
kiểm toán.
Nguyên tắc tập trung – dân chủ do Lenin đề xướng trong việc xây dựng
Đảng Cộng sản và được phát triển ứng dụng trong mối quan hệ giữa khách thể -
chủ thể - môi trường kiểm toán. Ở từng phân hệ kiểm toán trong từng thời kỳ
phát triển, mối liên hệ khách thể - chủ thể có những điểm khác nhau song đều
được tổ chức và hoạt động trong mỗi Nhà nước cụ thể với một nguyên tắc tổ
chức cụ thể: Nhà nước của dân, do dân và vì dân.
1.2.1.3. Nhiệm vụ của tổ chức bộ máy kiểm toán
Từ ý nghĩa, nguyên tắc của tổ chức bộ máy kiểm toán, có thể thấy nhiệm
vụ cơ bản của tổ chức bộ máy kiểm toán là xây dựng mô hình tổ chức bộ máy,
xác định kiểu liên hệ trong từng mô hình và mối liên hệ giữa các yếu tố cơ bản
cấu thành hệ thống bộ máy kiểm toán – kiểm toán viên.
1.2.2. Tổ chức bộ máy kiểm toán nội bộ
KTNB là một loại hình kiểm toán. Do đó, việc tổ chức bộ máy KTNB
cũng tuân theo các nguyên tắc tổ chức bộ máy kiểm toán nói chung.
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
9
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
Bộ máy KTNB là hệ thống tổ chức của các KTV do đơn vị tự lập ra theo
yêu cầu quản trị nội bộ và thực hiện nền nếp, kỷ cương quản lý.
Người thực hiện KTNB là những KTV trong đơn vị hoặc các chuyên gia
(giám định viên kế toán) từ bên ngoài. Từ đó có thể có 2 mô hình cơ bản là Hội
đồng hay bộ phận KTNB và giám định viên kế toán (hoặc giám sát viên nhà
nước).
1.2.2.1. Hội đồng hay bộ phận kiểm toán nội bộ
vị để tư vấn cho đối tượng được kiểm toán và báo cáo cho tổng giám đốc có
biện pháp khắc phục và xử lý kịp thời.
Hạn chế của mô hình này là do tổng giám đốc là người trực tiếp điều hành
các hoạt động SXKD của đơn vị trong khi KTNB là bộ phận giúp việc cho tổng
giám đốc kiểm tra, đánh giá hoạt động SXKD nên có những ảnh hưởng nhất
định đến tính độc lập, khách quan trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của bộ
phận KTNB.
Về cơ cấu tổ chức bộ máy KTNB:
Nếu phân chia theo cách thức tổ chức bộ máy thực hiện kiểm toán, bộ
máy KTNB được tổ chức theo những cách thức sau đây:
Thứ nhất: Tổ chức bộ máy KTNB theo lĩnh vực kiểm toán.
Mô hình tổ chức bộ máy KTNB theo cách này dựa trên thực tế là các
KTVNB “độc lập” sẽ làm việc hiệu quả nhất khi được giao trách nhiệm kiểm
soát hoạt động một loại nghiệp vụ riêng biệt của công ty. Thực hiện theo cách
này, bộ máy KTNB thực hiện chuyên môn hóa theo loại nghiệp vụ cụ thể khi
kiểm toán. Nếu một công ty có quy mô lớn, gồm nhiều đơn vị thành viên hoạt
động trên nhiều lĩnh vực khác nhau thì việc tổ chức các nhóm KTVNB kiểm
toán theo nghiệp vụ giống nhau sẽ mang lại hiệu quả cao. Vì vậy, bộ máy
KTNB có thể đạt được hiệu năng trong quản lý. Mô hình tổ chức bộ máy KTNB
được khái quát theo sơ đồ sau:
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
11
ĐỀ ÁN MÔN HỌC
Sơ đồ 1.1: Tổ chức bộ máy KTNB theo lĩnh vực kiểm toán
Tổ chức bộ máy theo mô hình này, nhược điểm lớn là không thể tránh
khỏi sự trùng lặp trong thực hành kiểm toán ở các đơn vị khác nhau, dẫn tới chi
phí đi lại tăng thêm, lãng phí thời gian… đặc biệt là nếu công ty gồm nhiều đơn
vị thành viên hoạt động phân tán về địa lý hay hoạt động trong nhiều lĩnh vực
khác nhau… Nhược điểm thứ hai là tiến hành kiểm toán theo loại nghiệp vụ sẽ
không đem lại hiệu quả cao như trong trường hợp kết hợp kiểm toán các loại
tất cả các cấp) tốt hơn, đặc biệt là ở “ngành” hoạt động mà KTV này phụ trách.
Tổ chức bộ máy KTNB theo mô hình song song được khái quát theo sơ đồ sau:
Sơ đồ 1.2: Tổ chức bộ máy KTNB theo mô hình song song
Tuy nhiên, cách thiết lập này cũng có những hạn chế tương tự như trường
hợp thứ nhất vì bản chất của cách này vẫn là tạo ra sự chuyên môn hóa trong
công việc kiểm toán. Ngoài ra, theo cách tổ chức này, KTV có thể đạt được
những mối quan hệ đặc biệt với nhân viên trong ngành, trong tổ chức hay trong
đơn vị được phụ trách kiểm toán hoặc người có thẩm quyền. Điều này có thể
làm ảnh hưởng đến tính độc lập và khách quan của KTV trong đơn vị được
kiểm toán. Bên cạnh đó, vấn đề bố trí nhân sự và số lượng nhân viên kiểm toán
cũng đặt ra với mô hình tổ chức này vì quy mô và tính đa dạng trong hoạt động
kinh doanh.
SVTH: Trần Thị Phương Lớp: Kiểm toán 48B
KTV phụ trách
ngành A
KTV phụ trách
ngành C
KTV phụ trách
ngành B
13
Kiểm toán trưởng
Trợ lý kiểm toán trưởng
Copyright: Tài liệu đại học ©