ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRỊNH THỊ LỤA

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG
BÀI TẬP RÈN LUYỆN TƯ DUY KHÁI QUÁT HÓA CHO
HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN HIĐROCACBON
LỚP 11 TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2014

i


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

TRỊNH THỊ LỤA

TUYỂN CHỌN, XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI
TẬP RÈN LUYỆN TƯ DUY KHÁI QUÁT HÓA CHO HỌC
SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN HIĐROCACBON LỚP 11
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM HÓA HỌC
Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC
(BỘ MÔN HÓA HỌC)
Mã số: 60.14.01.11

Bookmark not defined.
1.1.2. Một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy học .. Error! Bookmark not defined.
1.1.3. Đổi mới phương pháp dạy học hóa học .......... Error! Bookmark not defined.
1.2. Tư duy và việc phát triển tư duy trong dạy học hóa học ở trường THPT
................................................................................ Error! Bookmark not defined.
1.2.1. Khái niệm về tư duy....................................... Error! Bookmark not defined.
1.2.2. Những đặc điểm của tư duy ........................... Error! Bookmark not defined.
1.2.3. Những phẩm chất của tư duy ......................... Error! Bookmark not defined.
1.2.4. Các thao tác của tư duy .................................. Error! Bookmark not defined.
1.2.5. Các hình thức cơ bản của tư duy .................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Tư duy hóa học và sự phát triển tư duy trong dạy học hóa học .......... Error!
Bookmark not defined.

i


1.3.1. Tư duy hóa học .............................................. Error! Bookmark not defined.
1.3.2. Vấn đề phát triển năng lực tư duy hóa học cho học sinhError! Bookmark not
defined.
1.4. Tư duy khái quát hóa trong dạy học hóa học Error! Bookmark not defined.
1.4.1. Tư duy khái quát hóa ..................................... Error! Bookmark not defined.
1.4.2. Khái quát hóa là sản phẩm của tư duy ............ Error! Bookmark not defined.
1.4.3. Các dạng khái quát hóa trong dạy học hóa họcError! Bookmark not defined.
1.4.4. Các mức độ tư duy khái quát hóa của học sinhError! Bookmark not defined.
1.4.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tư duy khái quát hóa của học sinh
................................................................................ Error! Bookmark not defined.
1.5. Bài tập hóa học................................................ Error! Bookmark not defined.
1.5.1. Ý nghĩa, tác dụng của bài tập hóa học đối với việc dạy học hóa học ..... Error!
Bookmark not defined.
1.5.2. Phân loại bài tập hóa học ............................... Error! Bookmark not defined.

2.3. Nguyên tắc sử dụng bài tập rèn luyện tư duy khái quát hóa cho học sinh
................................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.4. Bài tập hóa học rèn luyện tư duy khái quát hóaError!
Bookmark
not
defined.
2.4.1. Cơ sở xây dựng bài tập hóa học rèn luyện tư duy khái quát hóa ............ Error!
Bookmark not defined.
2.4.2. Vai trò của bài tập rèn luyện tư duy khái quát hóa cho học sinh trong dạy học
hóa học ở trường THPT ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.4.3. Rèn luyện tư duy khái quát hóa kinh nghiệm qua bài tập hóa học ......... Error!
Bookmark not defined.
2.4.4. Rèn luyện tư duy khái quát hóa lý luận .......... Error! Bookmark not defined.
2.5. Hệ thống bài tập chương hiđrocacbon rèn luyện tư duy khái quát hóa
................................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.5.1. Bài tập về sơ đồ phản ứng .............................. Error! Bookmark not defined.
2.5.2. Bài tập về phản ứng cháy của các hiđrocacbonError!

Bookmark

not

defined.
2.5.3. Bài tập về phản ứng crackinh ankan ............... Error! Bookmark not defined.
2.5.4. Bài tập về phản ứng cộng của hiđrocacbon không no với H2, Br2 .......... Error!
Bookmark not defined.
2.5.5. Bài tập về phản ứng thế của ank – 1 – in với dung dịch AgNO3/NH3 .... Error!
Bookmark not defined.
2.6. Cách sử dụng bài tập hóa học rèn luyện tư duy khái quát hóa ........... Error!
Bookmark not defined.

iv


giáo dục Việt Nam đang đứng trước bài toán phải đổi mới một cách căn bản, toàn diện
từ mục tiêu giáo dục, nội dung đến phương pháp và phương tiện dạy học. Ngành giáo
dục phải tạo ra những con người năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu cung cấp nguồn
nhân lực có đủ năng lực, đặc biệt là năng lực hành động, tính năng động, sáng tạo, tính
tự lực và trách nhiệm cũng như năng lực cộng tác làm việc, năng lực giải quyết các vấn
đề phức hợp để phục vụ đắc lực cho mục tiêu kinh tế - xã hội của đất nước.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng
hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của
người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy
cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới
tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình
thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học.
Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”.
Điều 27 - Luật giáo dục nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2005:
“Mục tiêu của Giáo dục phổ thông là giúp học sinh (HS) phát triển toàn diện về đạo
đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính
năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa,
xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân chuẩn bị cho HS tiếp tục học lên hoặc đi
vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Để thực hiện mục tiêu trên, Điều 28 - Luật giáo dục quy định: “Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của HS,
phù hợp với đặc điểm từng lớp học, từng môn học, bồi dưỡng năng lực tự học, rèn
luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm
vui hứng thú trong học tập cho HS”.
Trong dạy học hóa học, việc nâng cao chất lượng dạy học, phát triển năng lực
nhận thức, bồi dưỡng năng lực tự học cho HS có thể bằng nhiều biện pháp và phương

quát hóa cho học sinh trong dạy học phần hiđrocacbon lớp 11 trường Trung học
phổ thông”.
Với việc hoàn thành luận văn này chúng tôi hy vọng sẽ góp phần đổi mới
phương pháp dạy học (PPDH), hình thành cho HS tư duy KQH, giúp HS tự tìm ra các
quy luật trong hóa học, tạo hứng thú và tích cực hơn trong quá trình học tập cũng như
giải BTHH, hướng dẫn HS tự tìm tòi các quy luật để xây dựng bài toán khái quát và
các bài toán mở rộng, từ đó HS tự rút ra quy luật về mối liên hệ giữa các yếu tố trong
các bài toán hóa học. Và điều quan trọng là HS sẽ có tư duy tốt, có khả năng KQH các
sự vật hiện tượng trong thế giới khách quan, từ đó tìm tòi ra các quy luật phát triển để
phục vụ hữu ích hơn cho cuộc sống.
3


2. Lịch sử nghiên cứu
Việc nghiên cứu sử dụng bài tập trong dạy học hóa học từ trước tới nay đã có rất
nhiều tác giả trong và ngoài nước quan tâm như G.L. Apkin; I.P. Xereda; GS.TS.
Nguyễn Ngọc Quang, PGS.TS. Nguyễn Xuân Trường, PGS.TS. Đào Hữu Vinh,
PGS.TS. Cao Cự Giác, ... Tuy nhiên, lượng kiến thức của nhân loại ngày càng được mở
rộng đòi hỏi cần nghiên cứu và bổ sung thêm các phương pháp mới nhằm phát huy hiệu
quả công tác dạy học hóa học ở trường THPT.
Trong những năm gần đây, một số tác giả rất quan tâm tới các dạng bài tập rèn
luyện tư duy KQH cho HS trong dạy học hóa học, song còn mang tính chất rời rạc,
thiếu hệ thống và còn phạm phải những sai lầm trong quá trình sử dụng. Việc nghiên
cứu xây dựng một cơ sở lý luận vững chắc và một hệ thống bài tập đầy đủ, chính xác
để sử dụng nhằm phát huy hiệu quả trong dạy học hóa học ở trường THPT hiện nay là
rất cần thiết.
3. Mục đích nghiên cứu
Xác định những biện pháp có tính phương pháp luận, tuyển chọn và xây dựng
hệ thống bài tập rèn luyện tư duy KQH cho HS trong dạy học phần hiđrocacbon lớp 11
ở trường THPT và đề xuất cách sử dụng.