TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
------------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP

THIẾT KẾ GIÁO ÁN DẠY HỌC THÍ NGHIỆM
HÓA HỌC LỚP 10, BAN NÂNG CAO THEO HƯỚNG
PHÁT HUY NĂNG LỰC THỰC HÀNH CỦA HỌC SINH
Chuyên ngành: Sư phạm Hóa học

Cán bộ hướng dẫn:

Họ tên SV:

TS.GVC.Bùi Phương Thanh Huấn

Nguyễn Thị Cẩm Nhung
MSSV:2111838
Lớp: Sư phạm Hóa học K37

CẦN THƠ – 2015


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
--------  -------....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 1
--------  -------Đề tài “Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm hóa học lớp 10, ban nâng cao theo
hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh” là đề tài rất thiết thực, giúp học sinh
rèn luyện các kĩ năng thực hành hóa học ở trường phổ thông.
Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả đã hệ thống được các phương pháp dạy
học truyền thống và dạy học tích cực, đưa ra được các ưu điểm và nhược điểm của
từng phương pháp. Tác giả đã thiết kế được 7 giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10 nâng
cao theo hướng phát huy các năng lực của học sinh. Đây là các tư liệu bổ ích cho học
sinh khi ra trường.
Nhược điểm của đề tài là phần thực nghiệm sư phạm chỉ dừng ở mức độ thăm
dò, phỏng vấn giáo viên THPT để rút ra kết luận. Nếu dạy thực nghiệm để đối chứng
thì thuyết phục hơn.

Giáo viên phản biện

Nguyễn Văn Bảo

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

ii

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 2
--------  -------....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................


LỜI CẢM ƠN
-----  ----Trong quá trình thực hiện đề tài, em đã nhận được sự động viên, sự giúp đỡ
nhiệt tình và sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và bạn bè. Nhờ vậy mà luận văn được
hoàn thành đúng thời hạn.
Lời đầu tiên, em xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến:
 Thầy Bùi Phương Thanh Huấn, GV hướng dẫn luận văn, TS.GVC – Bộ môn
Hóa – Khoa Sư phạm – Trường Đại học Cần Thơ, thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ,
truyền đạt kiến thức cho em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành đề tài luận
văn tốt nghiệp.
 Cô Thái Thị Tuyết Nhung – cố vấn học tập, cùng tất cả quý thầy cô Bộ môn
Hóa đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
 Thầy Võ Quốc Cường, cô Phan Thị Tươi – giáo viên trường trung học phổ
thông Bùi Hữu Nghĩa đã động viên, giúp đỡ, đóng góp ý kiến và tạo mọi điều kiện
thuận lợi cho em hoàn thành luận văn.
Và cuối cùng, em chân thành gởi lời cảm ơn đến tập thể lớp Sư phạm Hóa K37,
gia đình và tất cả bạn bè đã giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình thực hiện đề
tài.
Chân thành cảm ơn!
Nguyễn Thị Cẩm Nhung

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

iv

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

-----  ---NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN .............................................................i
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 1 ........................................................... ii
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN 2 .......................................................... iii
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................iv
TÓM TẮT LUẬN VĂN ..................................................................................................v
MỤC LỤC ......................................................................................................................vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................................ix
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ TRONG LUẬN VĂN ....................................................x
DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG TRONG LUẬN VĂN ............................................ xii
DANH MỤC PHỤ LỤC ............................................................................................. xiii
MỞ ĐẦU ......................................................................................................................xiv
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................xiv
2. Mục tiêu đề tài ......................................................................................................xiv
3. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................xiv
4. Nhiệm vụ của đề tài ..............................................................................................xiv
5. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................... xv
6. Phương pháp và phương tiện nghiên cứu .............................................................. xv
7. Các giai đoạn thực hiện.........................................................................................xvi
NỘI DUNG......................................................................................................................1
Chương 1: CỞ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .............................................................1
1.1

Quá trình dạy học .............................................................................................. 1

1.1.1

Định nghĩa ................................................................................................. 1

1.1.2


SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

1.3

1.2.2.2

Phương pháp trực quan ...................................................................... 5

1.2.2.3

Phương pháp dạy học khám phá ........................................................... 6

1.2.2.4

Phương pháp dạy học thực tiễn.......................................................... 7

1.2.2.5

Phương pháp đánh giá trong dạy học ................................................... 8

Phương pháp dạy học tích cực .......................................................................... 9

1.3.1 Phương pháp dạy học tích cực là gì ? ............................................................. 9
1.3.1.1 Tính tích cực học tập là gì ? ..................................................................... 9
1.3.1.2 Phương pháp dạy học tích cực ............................................................. 10
1.3.2 Đổi mới phương pháp dạy học ...................................................................... 10


Giới thiệu một số phần mềm sử dụng trong quá trình dạy học ...................... 20

1.6.1

Phần mềm ChemWin .............................................................................. 20

1.6.2

Phần mềm ChemOffice ........................................................................... 25

1.6.3

Phần mềm Crocodile Chemistry 6.05 ..................................................... 31

Chương 2: THIẾT KẾ GIÁO ÁN DẠY HỌC THÍ NGHIỆM LỚP 10, BAN NÂNG
CAO ...............................................................................................................................36
2.1 Giáo án bài thực hành số 1: Một số thao tác thực hành thí nghiệm hóa học. Sự
biến đổi tính chất của các nguyên tố trong chu kỳ và nhóm. .................................... 36
2.2 Giáo án bài thực hành số 2: Phản ứng oxi hóa – khử .......................................... 46
2.3 Giáo án bài thực hành số 3: Tính chất của các halogen ....................................... 55
2.4 Giáo án bài thực hành số 4: Tính chất của các hợp chất halogen ........................ 63
2.5 Giáo án bài thực hành số 5: Tính chất của oxi, lưu huỳnh .................................. 70
GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

vii

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung




GV

: Giáo viên

GVHD : giáo viên hướng dẫn
HS

: Học sinh

pp

: phương pháp

PPDH : phương pháp dạy học
PTHH : phương trình hóa học
SGK

: Sách giáo khoa

THPT : Trung học phổ thông

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

ix

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp


42

4

Hình 1.4

Cách xác định thể tích chất lỏng

42

5

Hình 1.5

Khoảng

đổi

màu

của

Trang

dung

dịch

43

Phản ứng giữa đinh sắt và dung dịch CuSO4

51

10

Hình 2.3

Điều chế CO2

52

11

Hình 2.4

Mg cháy trong CO2

53

12

Hình 2.5

Phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường

53

axit
13


GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

x

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

17

Hình 3.5

Tác dụng của iot với hồ tinh bột

62

18

Hình 4.1

Tính axit của axit clohiđric

68

19

Hình 4.2


Hình 5.4

Lưu huỳnh cháy trong oxi

77

24

Hình 5.5

Sự biến đổi trạng thái của lưu huỳnh theo

77

nhiệt độ
25

Hình 6.1

Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính

82

khử của H2S
26

Hình 6.2

Điều chế lưu huỳnh đioxit


Hình 6.6

Thí nghiệm chứng minh tính oxi hóa của

86

axit sunfuric đặc
31

Hình 6.7

32

Hình 7

Tính háo nước của axit sunfuric đặc

86

Thí nghiệm chứng minh ảnh hưởng của

94

nhiệt độ đến cân bằng hóa học

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

xi



14

3

Bảng 3

Kết quả phỏng vấn ý kiến giáo viên

97

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

xii

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

DANH MỤC PHỤ LỤC
-----  ----Tên phụ lục

Trang

PHIẾU ĐIỀU TRA THĂM DÒ Ý KIẾN GIÁO VIÊN

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn


và hiệu quả của quá trình dạy học Hóa học ở trường Trung học phổ thông.
3. Giả thuyết khoa học
Đề tài nghiên cứu thành công góp phần phát huy năng lực thực hành, khả năng
tư duy của học sinh, giúp học sinh có thói quen giải quyết vấn đề bằng thí nghiệm trực
quan, nâng cao chất lượng dạy và học môn hóa học ở trường Trung học Phổ thông.
4. Nhiệm vụ của đề tài
-

Tìm hiểu cơ sơ lí luận và thực tiễn của việc dạy học thí nghiệm trong quá trình
dạy học.

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

xiv

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

-

Nghiên cứu thực trạng dạy học thí nghiệm ở lớp 10, ban nâng cao.

-

Nghiên cứu cách thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm môn Hóa học.

-


Nội dung chương trình học sách giáo khoa lớp 10, ban nâng cao.

-

Việc đổi mới phương pháp dạy học môn hóa học.

-

Nghiên cứu cách sử dụng các phần mềm dành cho hóa học như Chemwin,
Chemoffice, Chemlab, Chemsteck,...

-

Tài liệu liên quan tới việc sử dụng thí nghiệm hóa học trong dạy học hóa học.

-

Thiết kế giáo án dạy học thực hành thí nghiệm.
Nghiên cứu thực tiễn

-

Điều tra, thăm dò ý kiến về việc sử dụng thí nghiệm hóa học trong dạy học ở
các trường Trung học Phổ thông.

-

Thực nghiệm sư phạm.


- Giai đoạn 1: Từ 24/06/2014 đến 31/08/2014, nhận đề tài từ giáo viên hướng dẫn,
tìm tài liệu có liên quan, xây dựng và hoàn thiện đề cương nghiên cứu.
- Giai đoạn 2: Từ 01/09/2014 đến 01/02/2015:
+ Nghiên cứu tài liệu liên quan đến đề tài.
+ Nghiên cứu cách thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm môn Hóa học.
+ Xây dựng một số hình ảnh trực quan, mô hình thí nghiệm ảo
+ Tiến hành thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm trong chương trình Hóa học lớp
10, ban nâng cao.
- Giai đoạn 3: Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT trong đợt thực tập
sư phạm từ 01/02/2015 đến 11/04/2015.
- Giai đoạn 4: Từ 11/04/2015 đến 31/05/2015, tổng hợp kết quả và hoàn thành báo
cáo luận văn tốt nghiệp.

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

xvi

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

NỘI DUNG
Chương 1: CỞ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1 Quá trình dạy học[8], [9]
1.1.1 Định nghĩa
Quá trình dạy học là quá trình hoạt động những hành động liên tiếp và phối
hợp giữa giáo viên và học sinh; dưới sự tổ chức lãnh đạo của giáo viên, người học tự
giác, chủ động, sáng tạo trong hoạt động học của mình nhằm thực hiện mục tiêu và

-

Môn học: là nội dung của việc dạy học. Nội dung môn hóa học ở trường trung
học phổ thông gồm 4 phần:
+ Những cơ sở khoa học của hóa học như các học thuyết, định luật, khái niệm,

sự kiện...
+ Những phương pháp kỹ thuật chủ yếu của hóa học và ứng dụng của nó.
+ Phát triển năng lực nhận thức.
+ Hình thành thế giới quan duy vật biện chứng.
-

Việc dạy:
+ Dạy là sự điều khiển quá trình học sinh chiếm lĩnh khoa học, từ đó hình thành

và phát triển nhân cách của học sinh.
+ Chức năng:
 Truyền đạt thông tin.
 Điều khiển hoạt động của học sinh.
-

Việc học: là toàn bộ hoạt động của học sinh dưới sự chỉ đạo của giáo viên,

nhằm nắm vững kiến thức hóa học. Ngoài ra, học sinh còn rèn luyện các kỹ năng, kỹ
xảo đặc trưng của hóa học.Từ đó, học sinh phát triển năng lực nhận thức, hình thành
thế giới quan duy vật biện chứng.
Chức năng: Học là lĩnh hội kiến thức và tự điều khiển quá trình nhận thức.
1.2 Phương pháp dạy học hóa học
1.2.1 Khái niệm[2], [10]
- Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong

động để trình bày tài liệu mới hoặc để tổng kết những tri thức mà học sinh thu được.
- Các loại phương pháp thuyết trình:
+ Diễn giảng: là phương pháp giáo viên dùng lời nói để trình bày nội dung
bài một cách có hệ thống và chặt chẽ. Phương pháp diễn giảng được dùng phổ biến khi
giáo viên giảng một kiến thức mới, bổ sung những tư liệu không có trong sách giáo
khoa, làm rõ một vấn đề phức tạp, để hệ thống hóa kiến thức,...
+ Phương pháp giải thích: là phương pháp phụ, được kết hợp với các
phương pháp khác. Ví dụ như khi đang sử dụng phương pháp diễn giảng, học sinh
không hiểu một vấn đề nào đó thì giáo viên sẽ giải thích.
+ Phương pháp kể chuyện: giáo viên dùng lời kể một câu chuyện nào đó
nhằm lôi cuốn học sinh. Từ nội dung câu chuyện dẫn dắt học sinh vào nội dung kiến
thức bài học cần truyền đạt. Câu chuyện phải ngắn gọn và có nội dung liên quan đến
bài giảng. Môn hóa học có thuận lợi là có nhiều ứng dụng liên quan tới đời sống và
sản xuất,do đó có nhiều mẫu chuyện nhỏ để giáo viên sử dụng phương pháp này.
Phương pháp kể chuyện thường kết hợp với phương pháp diễn giải và đàm thoại.

GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

3

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

 Ưu điểm của phương pháp thuyết trình
- Cho phép giáo viên truyền đạt một khối lượng lớn thông tin tại một thời điểm,
truyền đạt những nội dung thông tin trừu tượng, khá phức tạp, chứa đựng nhiều thông
tin mà học sinh không thể tự mình tìm hiểu.


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

+ Giáo viên mất nhiều thời gian chuẩn bị bài học.
+ Giải quyết vấn đề bằng hệ thống câu hỏi tốn nhiều thời gian.
+ Nếu giáo viên không có kinh nghiệm trong khâu điều khiển lớp học hoặc đặt
không chính xác câu hỏi sẽ dẫn đến đàm thoại thất bại.
c. Phương pháp dùng SGK và các tài liệu học tập khác[3], [9]
- Sách giáo khoa là nguồn kiến thức chính đối với HS phổ thông giúp người
đọc mở rộng, đào sâu những tri thức có được qua bài giảng của GV, tự luyện tập qua
các bài tập và tự kiểm tra qua các câu hỏi được nêu trong SGK. Mỗi môn có một bộ
sách giáo khoa bao gồm sách giáo khoa, sách bài tập,...Tùy thuộc vào hệ thống giáo
dục, mỗi quốc qua có bộ sách giáo khoa giống nhau hoặc khác nhau.
- Ngoài ra, còn các tài liệu học tập khác như báo, tạp chí,sách tham khảo,
máy tính và các phương tiện truyền thống,.... Nếu có cách sử dụng hợp lí sẽ đem lại
hiểu quả cao cho con người.
 Ưu điểm phương pháp dùng lời nói
- Truyền đạt thông tin một lượng lớn trong thời gian ngắn
- Phát triển tư duy trừu tượng
 Nhược điểm phương pháp dùng lời nói
- HS khó tiếp thu được kiến thức.
- Không phát triển được kinh nghiệm của HS.
1.2.2.2 Phương pháp trực quan[8]
Trong quá trình dạy học giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện các biện pháp
quan sát sự vật, hiện tượng hay hình ảnh của chúng để trên cơ sở đó hình thành khái
niệm.
Có 2 loại phương pháp trực quan:
a. Phương pháp quan sát


1.2.2.3 Phương pháp dạy học khám phá[7]
Phương pháp dạy học khám phá là phương pháp mà trong đó HS đóng vai trò
trung tâm tích cực hoạt động để đi đến kiến thức cần tiếp thu, GV chỉ đóng vai trò
người hướng dẫn hoặc giúp đỡ, cố vấn.
Dạy học khám phá không những dạy kiến thức mà còn dạy HS con đường đi
đến kiến thức và khám phá ra vấn đề mới. Quá trình khám phá của HS bao gồm 4
bước:
GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

6

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung


Luận văn tốt nghiệp
Thiết kế giáo án dạy học thí nghiệm lớp 10, ban nâng cao theo hướng phát huy năng lực thực hành của học sinh

- Xác định vấn đề cần khám phá.
- Vạch kế hoạch khám phá, đề ra giả thuyết, thu nhập dữ liệu.
- Thực hiện kế hoạch.
- Rút ra kết luận.
Có 3 mức độ dạy học khám phá: khám phá có hướng dẫn, khám phá có giúp
đỡ và tự do khám phá. GV phải tạo ra tình huống có vấn đề kích thích HS đi tìm tòi.
GV có thể tạo tình huống bất ngờ dựa vào mâu thuẫn giữa kiến thức mà HS đã biết với
kiến thức mới, hay dựa vào thực tế để nêu ra vấn đề mà HS có thể gặp trong cuộc sống
hoặc đặt ra câu hỏi có vấn đề chứa đựng mâu thuẫn, gợi tính tò mò thúc đẩy HS tìm
tòi.
 Ưu điểm PPDH khám phá
Giúp phát triển trí tuệ của HS, tạo động lực thúc đẩy HS học tập một
cách tự giác. Kiến thức được HS hiểu một cách cặn kẽ sẽ có độ bền kiến thức cao.

- Phương pháp làm thí nghiệm là phương pháp HS sử dụng những thiết bị
với phương pháp thực nghiệm để làm sáng tỏ khẳng định những luận điểm lý thuyết
mà GV đã trình bày nhằm củng cố đào sâu những tri thức đã lĩnh hội hoặc vận dụng lý
luận để nghiên cứu những vấn đề do thực tiễn đề ra.
1.2.2.5 Phương pháp đánh giá trong dạy học[8]
- Khái niệm: Đánh giá trong dạy học là quá trình hình thành những nhận định,
phán đoán về học tập của học sinh dựa vào sự phân tích những thông tin thu được qua
kiểm tra đối chiếu với yêu cầu học tập đã đề ra đề từ đó có cơ sở đề xuất những quyết
định thích hợp nhằm cải thiện thực trạng học tập của học sinh, điều chỉnh, nâng cao
chất lượng dạy học.
- Những thành tố đánh giá bao gồm:
+ Mục đích đánh giá.
+ Xác định những thông tin làm căn cứ đánh giá.
+ Đánh giá: giải thích những kết quả như thế nào? Sử dụng những tiêu chuẩn,
những tiêu chí nào để đánh giá?
+ Sử dụng: sử dụng kết quả đánh giá để làm gì? để chuẩn đoán, phân loại và
ra những quyết định trong giảng dạy.
- Vai trò của đánh giá trong dạy học:
+ Đánh giá và giảng dạy có mối quan hệ mật thiết với nhau. Giáo viên liên tục
sử dụng đánh giá học sinh của mình so với mục tiêu học tập để đưa ra những quyết
định điều khiển, điều chỉnh trong giảng dạy và học tập. Đưa ra quyết định trước khi
giảng bài để đặt ra những mục tiêu học tập, lựa chọn những hoạt động giảng dạy thích
hợp và chuẩn bị tài liệu học tập. Trong khi lên lớp, cần có những quyết định cách thức
và nhịp độ giới thiệu thông tin bài giảng, kiểm soát hành vi của học sinh, điều chỉnh kế
GVHD: TS. Bùi Phương Thanh Huấn

8

SVTH: Nguyễn Thị Cẩm Nhung