Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
TÌM HI U CÁC B C GI I NHANH M T BÀI TOÁN V LAI 1, 2 HAYỂ ƯỚ Ả Ộ Ề
NHI U C P TÍNH TR NG T NG PH N, S TU NG TÁC GI AỀ Ặ Ạ ƯƠ Ả Ự Ơ Ữ
CÁC GEN KHÔNG ALEN
Vi c nh n d ng các quy lu t di truy n là v n đ quy t đ nh cho vi c gi iệ ậ ạ ậ ề ấ ề ế ị ệ ả
nhanh v các bài toán lai. Đ nh n d ng các quy lu t di truy n ph i d a vào cácề ể ậ ạ ậ ề ả ự
đi u ki n c th c a bài toán.ề ệ ụ ể ủ
+ Đ i v i các bài toán lai v 1, 2 ho c nhi u c p tính tr ng phân ly đ c l pố ớ ề ặ ề ặ ạ ộ ậ
thì ta d a vào:ự
- Các đi u ki n v tính tr ng gen quy đ nhề ệ ề ạ ị
- K t qu c a phép lai đ xác đ nhế ả ủ ể ị
+ Đ i v i bài toán v t ng tác gi a các gen không allen thì ta d a vào:ố ớ ề ươ ữ ự
- D a vào các đi u ki n v phép laiự ề ệ ề
- K t qu phân tích đ i con qua các phép laiế ả ờ
I.Cách nh n d ng quy lu t di truy n:ậ ạ ậ ề
1. Tr ng h p bài toán đã xác đ nh t l phân ly ki u hình đ i con: ườ ợ ị ỷ ệ ể ở ờ
1.1. D a vào k t qu phân ly ki u hình c a đ i con: ự ế ả ể ủ ờ
1.1.1. Khi lai 1 tính tr ng: ạ
Tìm t l phân tích v KH th h con đ i v i lo i tính tr ng đ t đóỉ ệ ề ở ế ệ ố ớ ạ ạ ể ừ
xác đ nh quy lu t di truy n chi ph i.ị ậ ề ố
+ 3:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i l n hoàn toàn.ậ ề ộ ặ
+ 1:2:1 là quy lu t di truy n phân tích tr i không hoàn toàn (xu t hi n tínhậ ề ộ ấ ệ
tr ng trung gian do gen n m trên NST th ng ho c gi i tính.ạ ằ ườ ặ ớ
+ 1:1 ho c 2:1 t l c a gen gây ch t.ặ ỉ ệ ủ ế
+ 9:3:3:1 ho c 9:6:1 ho c 9:7 là tính tr ng di truy n theo t ng tác b tr .ặ ặ ạ ề ươ ổ ợ
+ 12:3:1 ho c 13:3 là tính tr ng di truy n theo quy lu t t ng tác át chặ ạ ề ậ ươ ế
tr i.ộ
+ 9:3:4 là t ng tác át ch do gen l n.ươ ế ặ
+ 15:1 là t ng tác c ng g p ki u không tích lũy các gen tr i.ươ ộ ộ ể ộ
1.1.2. Khi lai 2 hay nhi u c p tính tr ng:ề ặ ạ
+ Tìm t l phân tích v ki u hình th h con đ i v i m i lo i tínhỉ ệ ề ể ở ế ệ ố ớ ỗ ạ

- T ng tác át ch l n 9:3:4ươ ế ặ
- T ng tác át ch tr i 12:3:1ươ ế ộ
+ T l KH 1:1:1:1 là s di truy n t ng tác b tr 1 tính tr ng có 4 ki uỉ ệ ự ề ươ ổ ợ ạ ể
hình 9:3:3:1 ho c là lai 2 c p tính tr ng tuân theo đ nh lu t phân ly đ c l p có tặ ặ ạ ị ậ ộ ậ ỉ
l ki u hình là 9:3:3:1.ệ ể
2.N u đ bài không xác đ nh t l phân li ki u hình c a đ i con mà chế ề ị ỷ ệ ể ủ ờ ỉ
cho bi t 1 ki u hình nào đó con lai.ế ể ở
+ Khi lai 1 c p tính tr ng, t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b i sặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ ố
c a 25% (hay ủ
4
1
).
+ Khi lai 2 c p tính tr ng mà t l 1 ki u hình đ c bi t b ng ho c là b iặ ạ ỉ ệ ể ượ ế ằ ặ ộ
s c a 6.25% (hay ố ủ
16
1
), hay khi lai n c p tính tr ng mà t t l c a KH đã bi tặ ạ ừ ỉ ệ ủ ế
cho phép xác đ nh đ c s lo i giao t c a b (ho c m ) có t l b ng nhau vàị ượ ố ạ ử ủ ố ặ ẹ ỉ ệ ằ
b ng 25% ho c là c s c a 25%.ằ ặ ướ ố ủ
Đó là các bài toán thu c đ nh lu t Menden.ộ ị ậ
Ví d :ụ Cho lai 2 cây đ u thu n ch ng khác nhau 2 c p tính tr ng t ngậ ầ ủ ặ ạ ươ
ph n, Fả
1
thu đ c toàn b cây thân cao - hoa đ . Cho Fượ ộ ỏ
1
t p giao Fạ
2
thu đ cượ
16000 cây trong đó có 9000 cây thân cao - hoa đ . Hai c p tính tr ng trên b chiỏ ặ ạ ị
ph i b i quy lu t di truy n.ố ở ậ ề

+ Phép lai phân tích F
1
: n u cho s t h p không quá 4 nh ng không ph iế ố ổ ợ ư ả
1:1, lúc này l i do 2 gen quy đ nh...ạ ị
* Ví dụ Khi lai phân tích đ c 3 đ : 1 xanh (4 t h p) thì cũng ch c ch nượ ỏ ổ ợ ắ ắ
không ph i là 1 gen.ả
+ Lai F
1
v i 1 cá th b t kì: s t h p t i đa khi lai hai cá th d h p v iớ ể ấ ố ổ ợ ố ể ị ợ ớ
nhau, t đó có th lo i tr các kh năng không đúng.ừ ể ạ ừ ả
*Ví dụ Khi lai hai cá th b t kì v tính tr ng A mà cho con t i 8 t h p thìể ấ ề ạ ớ ổ ợ
ch c ch n tính tr ng do 2 gen quy đ nh, trong đó 1 cá th d h p c 2 gen, 1 cáắ ắ ạ ị ể ị ợ ả
th d h p 1 gen (th ng là d h p và đ ng h p l n gen còn l i)...ể ị ợ ườ ị ợ ồ ợ ặ ạ
4. Gen này có gây ch t không?ế
D u hi u c a ki u này là s t h p đ i con không ch n, có th là 3,ấ ệ ủ ể ố ổ ợ ở ờ ẵ ể
7,.. thay vì 4, 8... Đây là 1 d u hi u ít g p nh ng v n ph i nghĩ đ n.ấ ệ ặ ư ẫ ả ế
N u đ i con phân ly t l đ c bi t VD 2:1 thì g n nh có th ch c ch nế ờ ỉ ệ ặ ệ ầ ư ể ắ ắ
là gen gây ch t, và th ng là gây ch t tr ng thái đ ng h p tr i.ế ườ ế ở ạ ồ ợ ộ
5. Các tr ng h p riêng:ườ ợ
+ D a vào k t qu phân li ki u hình c a F1 lai v i c th khác. c n chúự ế ả ể ủ ớ ơ ể ầ
ý nh ng t l đ c bi t sau đây: 7:1; 4:3:1; 6:1:1; 5:3 đây là t l c a tính tr ngữ ỉ ệ ặ ệ ỉ ệ ủ ạ
n y sinh do t ng tác gen, tùy t ng tr ng h p c th mà xác đ nh chính xácả ươ ừ ườ ợ ụ ể ị
tính tr ng đ c xét, di truy n theo quy lu t di truy n nào.ạ ượ ề ậ ề
Bùi Th Kim Cúc - T Th Kim Quýị ạ ị - 3 - L p 07SSớ
Ph ng pháp gi i bài t p di truy n ươ ả ậ ề
+ Tr ng h p đ ng tr i d a vào đi u ki n nh : 1 tính tr ng đ c quiườ ợ ồ ộ ự ề ệ ư ạ ượ
đ nh b i 1 c p gen có 3 alen, Iị ở ặ
A
= I
B

; R
1
R
3
KG c a cú lông đen có th là: Rủ ể
2
R
2
; R
2
R
3
KG c a cú lông xám có th là: Rủ ể
3
R
3
II. Ph ng pháp gi i bài t p: ươ ả ậ
Tùy t ng yêu c u c a bài toán mà ta có các ph ng pháp gi i khác nhau.ừ ầ ủ ươ ả
1. Trong phép lai 1, 2 hay nhi u c p tính tr ng t ng ph n:ề ặ ạ ươ ả th ng g p 2ườ ặ
d ng chínhạ
- D ng toán thu n: cho bi t tính tr ng (hay gen) tr i, l n t đó tìm t lạ ậ ế ạ ộ ặ ừ ỷ ệ
phân tích đ i sauờ
- D ng toán ngh ch: cho bi t k t qu đ i con t đó tìm ki u gen c a bạ ị ế ế ả ờ ừ ể ủ ố
mẹ
1.1.Tính s lo i và thành ph n gen giao t :ố ạ ầ ử
1.1.1. S lo i giao t :ố ạ ử Tùy thu c vào s c p gen d h p trong ki u genộ ố ặ ị ợ ể
+ Trong KG có 1 c p gen d h p ặ ị ợ  2
1
lo i giao tạ ử
+ Trong KG có 2 c p gen d h p ặ ị ợ  2

B B
D d D d
E e e e
KG c a giao t là ủ ử :ABDE Abde aBDe aBde
Ví d : ụ Trong đi u ki n gi m phân bình th ng, c th AaBbCcDD sinhề ệ ả ườ ơ ể
ra các lo i giao t nào?ạ ử
A. ABCD và abcD
B. ABCD, ABcD, AbCD, AbcD
C. ABCD, AbcD, aBCD, AbcD, abCD, AbCd, abcD, AbcD
D. ABCD, AbcD, AbCD, AbcD, aBCD, abCD, abcD, AbcD.
Gi i:ả
KG đang xét d h p 3 c p allen => s giao t có th t o ra là 2ị ợ ặ ố ử ể ạ
3
=8
Và không ch a gen l n d.ứ ặ
Ch n đáp án Dọ
1.2.Tính s ki u t h p, ki u gen, ki u hình và các t l phân li đ i conố ể ổ ợ ể ể ỉ ệ ở ờ
(d ng toán thu n)ạ ậ
1.2.1. S ki u t h p:ố ể ổ ợ
M i lo i giao t đ c t h p t do v i các lo i giao t cái t o thành nhi uỗ ạ ử ự ổ ợ ự ớ ạ ử ạ ề
ki u t h p trong các h p t . Vì v y s ki u t h p gi a các lo i giao t đ cể ổ ợ ợ ử ậ ố ể ổ ợ ữ ạ ử ự
và cái là:
S ki u t h p = s lo i giao t đ c x s lo i giao t cáiố ể ổ ợ ố ạ ử ự ố ạ ử
Ki u t h p khác nhau nh ng có th đ a đ n ki u gen gi ng nhauể ổ ợ ư ể ư ế ể ố
=> s KG ố
≤
s ki u t h pố ể ổ ợ
Ví d :ụ N u cây m có 3 c p gen d h p, 3 c p gen đ ng h p, cây b có 2ế ẹ ặ ị ợ ặ ồ ợ ố
c p gen d h p, 4 c p gen đ ng h p l n. ặ ị ợ ặ ồ ợ ặ
S ki u t h p giao t đ i Fố ể ổ ợ ử ờ

S ki u hình tính chung = ố ể Tích s ki u hình riêng c a m i c p tínhố ể ủ ỗ ặ
tr ngạ
Ví d 1ụ : Cho gi thuy t sau:ả ế
A: h t vàngạ a: h t xanhạ
B: h t tr nạ ơ b: h t nhănạ
D: thân cao d: thân th pấ
Các c p gen này di truy n đ c l p nhau. Ng i ta ti n hành phép lai gi a 2 cáặ ề ộ ậ ườ ế ữ
th có ki u gen: AabbDd lai v i AaBbdd.ể ể ớ
Xác đ nh s ki u gen và s ki u hình chung c a con lai.ị ố ể ố ể ủ
Gi i:ả
Ta xét các phép lai đ c l p :ộ ậ
Ki u genể ki u hìnhể
Aa x Aa =AA: 2Aa: aa 3 vàng: 1 xanh
Bb x bb = Bb: bb 1 tr n: 1 nhănơ
Dd x dd = Dd: dd 1 cao: 1 th pấ
V y:ậ
S t h p 1 c p gen d h p Aa cho ra 3 KG (Aa x Aa =1AA: 2Aa: 1aa )ự ổ ợ ặ ị ợ
S t h p 2 c p gen 1 bên d h p bên kia đ ng h p cho ra 2 KGự ổ ợ ặ ị ợ ồ ợ
(Bb x bb = 1Bb : 1bb; Dd x dd = 1Dd : 1dd)
T l KG chung là: (1AA : 2Aa : 1aa)(1Bb : 1bb)(1Dd : 1dd)ỉ ệ
= AABbDd ; AABbdd ; AAbbDd ; Aabbdd....
S ki u gen tính chung: 3.2.2 = 12ố ể
L p lu n t ng t : ậ ậ ươ ự
S t h p 1 c p gen d h p Aa cho ra 2KH (3 vàng: 1 xanh)ự ổ ợ ặ ị ợ
S t h p 2 c p gen 1 bên d h p bên kia đ ng h p cho ra 2 KHự ổ ợ ặ ị ợ ồ ợ
T l KH tính chung: (3 vàng : 1 xanh)(1 tr n : 1 nhăn)(1 cao : 1 th p)ỉ ệ ơ ấ
S ki u hình tính chung: 2.2.2 = 8ố ể
1.2.3. Tính t l phân ly đ i con :ỉ ệ ở ờ
 T l phân li ki u gen đ i con = Tích các t l ki u gen riêng l c aỉ ệ ể ở ờ ỉ ệ ể ẻ ủ
m i c p gen.ỗ ặ

4
1
aa
Bb x bb
2
1
B- +
2
1
bb
cc x cc 1cc
Dd x Dd
4
3
D- +
4
1
dd
Ee x ee
2
1
E- +
2
1
ee
V y ki u gen aabbccddee sinh ra đ i con chi m t l là:ậ ể ở ờ ế ỉ ệ
4
1
x
2

1
B.
64
8
C.
64
24
D.
64
32
Gi i:ả
Ta xét 3 phép lai đ c l p nhau:ộ ậ
Aa x Aa
4
1
AA +
4
2
Aa +
4
1
aa
Bb x Bb
4
1
BB +
4
2
Bb +
4

4
2
x
4
2
x
4
1
) x 6 =
64
4
x 6 =
64
24
Ch n đáp án Cọ
b. Cá th d h p 1 c p gen, 2 c p còn l i đ ng h p là: AaBBCC; AabbCC;ể ị ợ ặ ặ ạ ồ ợ
Aabbcc; AaBBcc; AABbCC; AABbcc; aaBbCC; aaBbcc; AABBCc;
AAbbCc; aaBBCc; aabbCc
Mà t l c a t ng ki u gen là: ỉ ệ ủ ừ ể
4
2
x
4
1
x
4
1
=
64
2