LỊCH SỬ TRANG PHỤC CÁC TRIỀU ĐẠI
TRONG KIẾN VIỆT NAM
Lời nói đầu

Lịch sử phát triển của dân tộc được ghi nhận trong
nhiều truyện thần thoại. Theo huyền sử Lạc Long
Quân và Âu Cơ, đến đời vua Hùng thứ 18 nước ta
phát triển thành một quốc gia văn minh với nền văn
hóa Đông Sơn, cư dân nông nghiệp lúa nước sông
Mã, sông Hồng. Trong sách “Đại Việt sử kí toàn
thư”, sử thần Ngô Sĩ Liên viết:

“Thời Hoàng đế dựng muôn nước, lấy địa giới Giao
Chỉ về phía tây nam xa ngoài đất Bách Việt. Vua
Nghiêu sai Hy Thị đến ở đất Nam Giao để định đất
Giao Chỉ ở phương Nam. Vua Vũ chia chín châu thì
Bách Việt thuộc phần đất Châu Dương, Giao chỉ
thuộc về đấy. Từ đời Thành Vương nhà Chu 1063 –
1026 TCN mới gọi là Việt Thành, tên Việt bắt đầu có
từ đấy”[1].

Lạc Long Quân lên ngôi Hùng Vương lấy đặt quốc
hiệu là Văn Lang. Trải qua hơn một thiên niên kỉ, vua
truyền ngôi cho Thục Phán, ông dựng hai cột đồng
trên núi Nghĩa Lĩnh thề sẽ tiếp tục giữ nước và thờ
vua Hùng. Thục Phán xưng hiệu là An Dương
Vương, đổi quốc hiệu là Âu Lạc năm 158 TCN. Nhờ
những thư tịch cổ đại Trung Hoa và thư tịch cổ thời
tự chủ của Đại Việt cho biết: từ thế kỉ X, nước ta bắt
đầu phục hiện lại quá khứ của dân tộc sau giai đoạn
bị ngoại xâm một ngàn năm Bắc thuộc. Qua nhiều

Từ năm 1960 nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã
tổ chức nghiên cứu đồng bộ các ngành khoa học
trong 10 năm với những phương tiện khoa học phát
triển để khảo cứu hệ thống những di vật cổ đại đã tìm
được trong lòng đất, xác định niên đại trống đồng,
thạp đồng, các đồ sinh hoạt, giáp, vũ khí, lưỡi cày
v.v… Trên các hiện vật đã xuất hiện một nền mỹ
thuật cổ đại xa xưa. Các hiện vật từ khởi thủy đến
thời kì phát triển đã dùng nhiều chất liệu: đá, đồng,
thủy tinh, vàng, ngọc… Đặc điểm văn hóa hiện lên
qua các di vật cổ được gọi là văn hóa Đông Sơn. Qua
đây có thể hình dung được diện mạo trang phục, hiểu
biết những nét cơ bản về phong tục, tập quán, lễ hội
của người Việt cổ và nhận thức được tầm quan trọng
của văn hóa Đông Sơn trong tiến trình lịch sử dân
tộc.

Từ những hiện vật khảo cổ trong lòng đất, dưới biển
khơi, chúng đều lưu giữ những nét văn hóa vật chất
cụ thể, mang đậm yếu tố bẳn sắc truyền thống, được
thể hiện bằng hình thức có tính mỹ thuật cao và có
giá trị nhiều mặt trong đời sống xã hội. Lịch sử phát
triển dân tộc Việt Nam nối tiếp qua các triều đại,
trong đó hình thành thiết chế văn hóa, hình thức trang
phục của vua chúa, bách quan, quân đội và nhân dân.
Do nạn ngoại xâm với chính sách đồng hóa, tiêu hủy
nhiều thư tịch cổ nên chúng ta tìm lại các tư liệu cũ
rất khó khăn. Đầu thế kỉ XIX, sử gia Phan Huy Chú
khi khảo cứu về lễ nghi, trang phục đã viết: “Từ đời
Lý, Trần mũ áo vua thế nào không thể khảo cứu

triều phục được bảo quản tốt trong các ngôi mộ hợp
chất, nhiều kiểu áo, họa tiết gấm vóc tồn tại cách
chúng ta khoảng bốn thế kỉ đã hé tiết lộ nhiều thông
tin quý báu. Trong những dịp điền dã, tác giả cuốn
sách này đã trực tiếp tham khảo những chiếc áo triều
phục được bảo quản của các dòng họ danh gia vọng
tộc thời Lê Trịnh và thời Nguyễn. Ngoài ra còn kể
đến những khảo cứu một số trang phục nằm trong các
bảo tàng và các sưu tập tư nhân trong và ngoài nước.
Việc giải mã được những trang phục này, phải hiểu
biết sâu sắc về họa tiết, đặc điểm của gấm vóc trong
từng giai đoạn lịch sử, bởi chúng có liên quan đến
quan chế từ thế kỉ XVIII trở về trước.

Tác giả kiêm chủ nhiệm đề tài nghiên cứu về các
thiết chế văn hóa nghi lễ và trang phục các triều đại
phong kiến Việt Nam (giai đoạn từ thời Hùng Vương
đến đời Lý, Trần). Trong một thời gian dài nhiều
năm, tác giả đã thu thập nhiều tư liệu, hiện vật, văn
bản, gia phả, tranh tượng có giá trị cho công việc
khảo cứu của mình.

Những giá trị của hiện vật trang phục, cụ thể về mũ,
áo, đai, hia, hốt cũng được tác giả nghiên cứu, so
sánh, tìm ra những đặc điểm và chuyển ra các nét vẽ
đồ họa, mẫu hoa văn, họa tiết, kiểu áo mũ. Trang
phục Lý, Trần đã được làm rõ và tìm thấy một số đặc
điểm. Nhiều bộ sách nói về lễ nghi, trang phục cũng
được tác giả tìm hiểu kĩ để so sánh với các trang phục
của Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản. Nhiều tranh,

- Những minh họa hình bằng ảnh và hình vẽ khá
chuẩn xác và kĩ lưỡng, giúp người đọc hình dung
được dễ dàng những gì được trình bày.

- Thư mục dẫn ra nhiều tài liệu tốt, đặc biệt là những
công cụ hoặc khảo cứu của Trung Quốc về các triều
đại nhằm so sánh và phân tích cũng như đưa ra những
giả thuyết cho trang phục các triều đại phong kiến
Việt Nam.

- Hội đồng cho rằng nội dung công trình đã đáp ứng
được yêu cầu của đề tài và là tài liệu tham khảo tốt
cho các nhà sáng tác, nghiên cứu nghệ thuật và văn
hóa dân tộc.

Hội đồng cũng ghi nhận sự lao động nghiêm túc,
công phu, tâm huyết của tác giả.

Cuốn “Lịch sử trang phục các triều đại phong kiến
Việt Nam” là bước đầu tiên tập hợp các tư liệu về
trang phục cổ của người Việt qua các triều đại. Sách
có sử dụng nhiều tư liệu khá phong phú, trong đó có
sự đóng góp nhiều tư liệu quý của nhà khoa học
Trịnh Quang Dũng ở thành phố Hồ Chí Minh. Mặc
dù có nhiều cố gắng, song không thể tránh khỏi
những hạn chế và thiếu sót, cần nghiên cứu bổ sung
cho đề tài này ngày càng hoàn thiện hơn.

Tác giả xin chân thành cảm ơn Giáo sư sử học Lê
Văn Lan, Tổng thư kí Hội khoa học lịch sử Dương