1

Vận dụng dạy học hợp tác để tổ chức hoạt động
học tập trong dạy học phần bảy “Sinh thái học” -
Sinh học 12,Trung học phổ thông
ADOPHING THE CO - OPERATIVETEACHING TO ORGANISE
LEARNING ACTIVITIES IN TEACHING " ECOLOGY" BIOLOGY 12 HIGHSCHOOL
NXB H. : ĐHGD, 2012 Số trang 108 tr. +

Hoàng Hải Long Trường Đại học Giáo dục
Luận văn ThS ngành: Lý luận và phương pháp dạy học( bộ môn Sinh học);
Mã số:60 14 10
Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Đức Thành
Năm bảo vệ: 2012

Abstract. Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về dạy học hợp tác. Xác định thực trạng vận dụng
dạy học hợp tác để tổ chức hoạt động học tập trong dạy học Phần bảy Sinh Thái Học - Sinh
học 12 Trung học phổ thông. Đề xuất nguyên tắc và qui trình sử dụng dạy học hợp tác trong
dạy học Phần bảy Sinh Thái Học - Sinh học 12 Trung học phổ thông. Thiết kế mẫu giáo án
về dạy học hợp tác để làm tài liệu tham khảo cho đồng nghiệp. Thực nghiệm sư phạm nhằm
kiểm tra tính khả thi của giả thuyết đã nêu

Keywords: Sinh học; Phương pháp giảng dạy; Hoạt động học tập; Sinh thái học; Phổ thông
trung học; Dạy học hợp tác

Content.

1. Lí do chọn đề tài

6.3. Thực nghiệm sư phạm: nhằm kiểm tra giả thuyết của đề tài
7. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính
luận văn được trình bày trong 3 chương.
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.
Chương 2. Vận dụng dạy học hợp tác trong dạy học phần bảy Sinh thái học - Sinh học 12
Trung học phổ thông.
Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.
.
CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Trên thế giới
Năm (1954,1960) Herbert Thelen ở trường đại học Chicago giúp HS làm việc theo nhóm. Thelen
quan tâm tới sự năng động của nhóm. Hình thành khái niệm cơ bản cho sự phát triển của DHHT.
W.Glasser đã nghiên cứu mối quan hệ hợp tác giữa HS với nhau.
Albert Bandura đưa ra lý thuyết học tập mang tính xã hội
Jean Piaget với học thuyết "sự giải quyết mâu thuẫn"
Các tác giả Palincsar và Brown xây dựng và phát triển phương pháp dạy lẫn nhau.
3

1.1.2. Việt Nam
Tác giả Thái Duy Tuyên đi sâu nghiên cứu vấn đề về PPDH, trong cuốn sách "Phương pháp
dạy học truyền thống và đổi mới". Trên cơ sở khái quát về bản chất, đặc điểm, ý nghĩa của DHHT
ông đã đề xuất quy trình tổ chức dạy học theo phương pháp DHHT.
Theo Nguyễn Hữu Châu, trong cuốn sách "Những vấn đề cơ bản về chương trình và quá trình
dạy học" đã đề cập đến DHHT như là một quan điểm dạy học mới.
Tác giả Trần Bá Hoành, trong cuốn sách "Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách
giáo khoa". Trong cuốn sách này tác giả cũng đã chỉ rõ DHHT là chiến lược dạy học luôn hướng về
người học, phát huy có hiệu quả tính tích cực sáng tạo của người học.

các thành viên trong nhóm tạo sự tin tưởng lẫn nhau để cùng hợp tác làm việc; đảm bảo cho các thành
viên trong nhóm đều hoạt động; phải quan sát người học làm việc như thế nào, biết những gì; dạy người
học cách đánh giá, cách suy nghĩ, cách lắng nghe và tiếp nhận ý kiến người khác.
1.2.1.2.Vai trò về dạy học hợp tác
Về mục đích, DHHT không chỉ truyền thụ cho HS những kiến thức trong chương trình mà còn
hướng vào việc phát triển tư duy, hình thành các kỹ năng hợp tác, kỹ năng thực hành sáng tạo, chuẩn
bị cho HS thích ứng hòa nhập với đời sống xã hội.
Về phương pháp, coi trọng việc rèn luyện cho HS thói quen tự học, hoạt động độc lập cá nhân
hoặc hợp tác trong tập thể thông qua thảo luận nhóm và thực hành.
Về hình thức tổ chức dạy học, DHHT sử dụng phối hợp và linh hoạt các dạng tổ chức dạy:
nhóm - tập thể, nhóm - cá nhân. Trong đó dạng tổ chức dạy học nhóm - cá nhân có nhiều ưu thế
trong việc tích cực hóa hoạt động học tập và hợp tác của HS. Không gian tổ chức dạy học, thiết bị
dạy học, bàn ghế được bố trí cơ động và linh hoạt.
Về đánh giá, HS tự chịu trách nhiệm về kết quả học tập của mình, cho nên cùng với việc kiểm
tra, đánh giá của GV, HS được tham gia vào quá trình đánh giá, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau.
1.2.1.3.Các kiểu nhóm hợp tác
1.2.2. Khái niệm tổ chức hoạt động học tập
1.2.2.1.Khái niệm về học tập
Học tập là công việc do chính học sinh thực hiện, chứ không phải điều được làm sẵn cho các em.
1.2.2.2.Hoạt động học tập
Hoạt động học tập là hoạt động của người học hướng vào phát hiện tri thức của nhân loại đã
khám phá.
Hoạt động học là hoạt động phát hiện những tri thức lý luận, khoa học.
Hoạt động học tập không chỉ hướng vào việc tiếp thu những tri thức, kĩ năng, kĩ xảo mà còn
hướng vào việc tiếp thu cả những tri thức của chính bản thân hoạt động học.
1.2.2.3.Hoạt động học tập bằng học hợp tác
- Bình đẳng, tin tưởng lẫn nhau và tự nguyện hợp tác.
- Phụ thuộc, liên đới trách nhiệm trên cơ sở trách nhiệm cá nhân.
- Cùng chung sức, giúp đỡ hỗ trợ và bổ sung cho nhau.
+ Phụ thuộc nhau một cách tích cực:

dạy học của GV THPT Tên phƣơng pháp
Các mức độ sử dụng các nhóm PPDH
Sử dụng
thƣờng xuyên
Sử dụng
không thƣờng
xuyên
Không sử dụng
Số Gv
%
Số
Gv
%
Số Gv
%
1. Thuyết trình, giảng giải cho HS nội
8
80
2
20
0
0
6

dung chính của bài
2. Trực quan
4

0
10
100
7. Phương pháp nêu vấn đề
0
0
3
30
7
70
Qua kết quả bảng trên, ta thấy phương pháp dạy học hiện nay còn chậm đổi mới, chưa đáp ứng
được mục tiêu dạy học.
Bảng 1.2: Kết quả điều tra về việc vận dụng DHHT để tổ chức
hoạt động học tập trong dạy học Sinh học
STT
Các chỉ tiêu
Số lượng
(10GV)
Tỉ lệ
(%)

1

Tổ chức nhóm
02 học sinh
7
70
04 học sinh
5
50

kiến của mình
4
40
7

3
HS có hứng thú học tập hơn
5
50
GV năng động và dạy học hiệu quả
4
40
Phân biệt rõ hơn trình độ học tập và phát
triển của HS
6
60

Từ kết quả khảo sát thấy đa số GV chưa hiểu đầy đủ về tác dụng và chưa biết cách vận dụng
DHHT trong giảng dạy.
Bảng 1.3. Kết quả điều tra về học tập theo nhóm
STT
Các chỉ tiêu
Số lƣợng HS
điều tra
Tỉ lệ %
1
Ý thức học tập ( 200 )

Yêu thích môn học
15

Thích học nhóm
180
90
Thích học một mình
35
17.5
Tích cực tham gia ý kiến trong nhóm
165
82.5
4
Kết quả học tập hợp tác ( 200)
8 Dễ nhớ, dễ hiểu.
165
82.5
Rèn luyện được kĩ năng lập luận, trình bày
165
82.5

Qua kết quả khảo sát chúng tôi thấy đa số HS không hứng thú, say mê môn học. Chỉ có một
phần nhỏ là yêu thích môn học.
Về việc chuẩn bị bài: khi giao nhiệm vụ cụ thể ( nghiên cứu bài mới ở nhà có hướng dẫn) thì
phần nhiều HS có ý thức chuẩn bị bài nếu không có sự hướng dẫn cụ thể thì các em cũng không
chuẩn bị gì hết. Rất ít HS tìm đọc tài liệu có liên quan tới bài học .
1.3.4. Nhận xét và đánh giá
Vận dụng DHHT vào trong giảng dạy là chưa nhiều .Chưa hiểu được ưu điểm khi vận dụng
DHHT vào bài giảng sẽ thu được kết quả tốt, hoàn thiện cho nhiều kĩ năng.


2.3.1. Quy trình dạy học hợp tác trong dạy học kiến thức mới
2.3.1.1. Qui trình chung
Bước
Hoạt động dạy
Hoạt động học
1
Tổ chức nhóm

Ngồi theo nhóm
2
Giao nhiệm vụ học tập theo nhóm
( Nêu nhiệm vụ và cách thực hiện)

Nhận nhiệm vụ
( Nắm vững mục tiêu học và cách thực
hiện)
3
Điều khiển hoạt động nhóm
Theo dõi và giúp đỡ nhóm
Nhóm tự nghiên cứu.Thảo luận, kết
luận theo nhiệm vụ được giao

4
Điều khiển các nhóm báo cáo; theo
dõi; tổng kết.

Nhóm báo cáo kết quả học tập
Góp ý kiến với bạn về kết quả
5
Tổng kết; Nhận xét; Bổ sung; Kết luận

được giao.

- Tiếp nhận nhiệm vụ từ GV và nhiệm
vụ từ nhóm .
- Phổ biến nhiệm vụ cụ thể tới từng
thành viên .

- Qui định thời gian thảo luận nhóm .

3
- Định hướng hoạt động nhóm:
+ Xác định mục tiêu và chương trình
thảo luận nhóm.
+ Xác định nhiệm vụ của nhóm
+ Hướng dẫn nhóm những biện pháp
tăng cường sự hợp tác.
+ Qui định thời gian cho nội dung
thảo luận.
+ Yêu cầu chuẩn bị phát biểu ý kiến.
- Điều khiển hoạt động của nhóm:
+ Kích thích hoạt động của nhóm.
+ Khai thác nội dung nhóm thảo luận.
+ Thúc đẩy hoạt động nhóm tiến tới
mục tiêu.
- Bằng cách nghiên cứu SGK, tài liệu
và bằng vốn kiến thức của mình để
tìm hướng xử lí tình huống. Trình tự
HS thực hiện:
+ Tìm hiểu vấn đề.
+ Xây dựng giả thuyết cho tình

thuẫn giữa các nhóm.

- Các nhóm trong lớp sẽ tiến hành
thảo luận để thống nhất ý kiến.
- Cách tiến hành như sau:
+ Đại diện nhóm trình bày kết quả.
+ Tỏ thái độ trước ý kiến của nhóm
khác.
+ Bổ sung và điều chỉnh kết quả.

5
- - Đưa ra kết luận có tính khoa học về
cách xử lí tình huống.
- - Cách tiến hành như sau:
+ Tóm tắt vấn đề trong tình huống.
+ Bổ sung và chính thức hoá tri thức
mới.
+ Đưa ra câu hỏi để tìm hiểu mức độ
hiểu vấn đề của HS.
+ Nhận xét, đánh giá hoạt động của
từng nhóm, từng học sinh.
- - Tự đánh giá, tự điều chỉnh kết quả học
tập của mình.
- - Cách tiến hành như sau:
+ So sánh với kết luận của GV.
+ Khái quát, tổng hợp lại từng vấn đề.
+ Chỉnh lí, bổ sung, hoàn thiện kết
quả.
+ Rút kinh nghiệm về cách học.


GV: Yêu cầu đại diện mỗi nhóm trình bày nội dung kiến thức đã thảo luận
HS: Tiếp thu và điều chỉnh kiến thức.
2.3.2. Quy trình dạy học hợp tác trong củng cố, hoàn thiện kiến thức
2.3.2.1. Qui trình chung
Bƣớc
Hoạt động dạy
Hoạt động học
1
Tổ chức nhóm

Ngồi theo nhóm
2
Giao câu hỏi , bài tập
Nhận câu hỏi, bài tập
Thông hiểu được câu hỏi, bài tập

3
Hướng dẫn HS thảo luận
Thảo luận về nôi dung đã nhận

4
Điều khiển thảo luận
Tạo sản phẩm hệ thống hóa kiến thưc

5
GV tổng kết
HS điều chỉnh

13


Khái quát lại luận điểm, nội dung chủ
yếu

4
Hướng hoạt động của nhóm HTHT
vào đúng trọng tâm câu hỏi, bài tập
cần thảo luận.
Nêu câu hỏi gợi ý, các tình huống
phụ khi hoạt động nhóm bị bế tắc.
Tiến hành thảo luận nhằm xây dựng
cho mình một hệ thống tri thức đầy
đủ giá trị về mặt khoa học, tạo ra các
sản phẩm có giá trị giúp học sinh vận
dụng để giải quyết các tình huống
thực tế.

5
Đánh giá kết quả thông qua mức độ
thực hiện kế hoạch, mức độ đạt được
về tri thức, kĩ năng, thái độ, nguyên
nhân tồn tại, cách khắc phục những
tồn tại
Tự đánh giá kết quả học tập thông
qua đối chiếu kết quả đạt được với
mục tiêu đề ra.
Tự tìm ra những hạn chế, tìm cách
khắc phục những hạn chế đó. Phân
tích được nguyên nhân của sự tồn tại.
Rút kinh nghiệm về cách học, cách
làm. Đề xuất phương hướng và giải

Kiểm tra hiệu quả giả thuyết khoa học của đề tài, đánh giá hiệu quả của việc vận dụng dạy học
hợp tác để tổ chức hoạt động học tập trong dạy học Phần bảy Sinh Thái Học - Sinh học 12 Trung học
phổ thông.
3.2. Nội dung thực nghiệm
3.2.1. Nội dung của các bài dạy thực nghiệm:
Chất dinh dưỡng trong
môi trường tự nhiên

Sinh vật sản
xuất Chu trình sinh địa hoá
Trao đổi vật chất
trong QX
15

Từ Bài 35 – Bài 41
3.2.2. Tiêu chí đánh giá trong thực nghiệm
3.2.2.1.Kĩ năng làm việc theo nhóm
3.2.2.2.Kĩ năng trình bày nội dung trước lớp, trước nhóm
3.2.2.3.Kết quả học tập: nắm vững kiến thức, vận dụng kiến thức, phát triển tư duy
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm
3.3.1. Chọn đối tượng thực nghiệm
HS lớp 12 ở 4 trường : Trường THPT Kiến thụy , trường THPT Thụy Hương, trường THPT
Nguyễn Đức Cảnh, trường THPT Đồ Sơn.
3.3.2. Phương pháp bố trí thực nghiệm
Đối tượng được chia làm 2 nhóm
- Các lớp đã chọn:
+ Các lớp TN: Bài học được thiết kế trên cơ sở vận dụng DHHT, bài giảng được điều chỉnh theo

3.4.1. Kết quả định lượng
Nhóm ĐC và TN tiến hành kiểm tra 3 lần trong thực nghiệm và 2 lần kiểm tra sau TN.
Với 3 lần kiểm tra trong thực nghiệm: 2157 bài (1081 bài TN và 1076 bài ĐC).
Với 2 lần kiểm tra sau thực nghiệm: 1437 bài( 717 bài ĐC và 720 bài TN)
3.4.1.1.Phân tích kết quả trong thực nghiệm.
Bảng 3.1.Thống kê tần số điểm kiểm tra từ 1 đến 10 của học sinh qua
3 lần kiểm tra trong thực nghiệm
Lần
KT
Lớp
n
i
Số học sinh đạt điểm X
i
0 - 2
3
4
5
6
7
8
9
10

1
ĐC
358
0
41
42

TN
361
0
0
32
44
54
113
69
38
11
3
ĐC
358
0
9
43
91
96
71
34
12
2
TN
360
0
0
21
43
44

Bảng 3.2.So sánh định lƣợng kết quả nhóm TN và ĐC qua các lần
kiểm tra trong thực nghiệm
Lần KT
Lớp
Số bài
(n)
Xm

S
Cv
( % )
d
TN-ĐC
t
d
1
ĐC
358
5.56 0.08

1.57
0.28
0.7
5.75
TN
360
6.25 0.08

1.6
0.25

1.54
0.22
Tổng
hợp
ĐC
1076
5.77 0.05

1.48
0.26
0.68
11.3
TN
1081
6.45 0.04

1.41
0.22

Bảng 3.3. Phân loại trình độ học sinh qua các lần kiểm tra
trong thực nghiệm
Lần KT
Lớp
Số bài
( n )
Yếu, kém
(%)
Trung bình
( %)
Khá

358
14.53
52.23
29.33
3.91
TN
360
5.83
24.17
54.17
15.83
Tổng
hợp
ĐC
1076
18.59
50.09
27.23
4.09
TN
1081
9.25
27.66
49.49
13.60

Qua bảng 3.3 cho thấy tỉ lệ % điểm khá, giỏi nhóm TN cao hơn nhóm ĐC; tỉ lệ % điểm yếu,
kém và trung bình của nhóm TN lại thấp hơn nhóm ĐC. Để thấy rõ hơn kết quả giữa 2 nhóm TN và
ĐC, từ bảng 3.2 thiết kế một biểu đồ 3.1 về trung bình cộng các điểm trong thực nghiệm giữa 2
nhóm TN và ĐC. Cụ thể như sau:

4
5
6
7
8
9
10
4
ĐC
359
0
0
73
102
120
41
16
7
0
TN
360
0
0
48
49
78
120
25
36
4

202
189
87
37
15
0
TN
720
0
0
91
98
140
221
93
68
9

19

Bảng 3.5. So sánh kết quả lần kiểm tra sau thực nghiệm
Lần KT
Lớp
Số bài
(n)
Xm

S
Cv
( % )

6.47 0.07

1.29
0.20
Tổng hợp
ĐC
717
5.41 0.05

1.37
0.25
1.0
15.57
TN
720
6.38 0.06

1.5
0.23

Bảng 3.6. Phân loại trình độ học sinh qua các lần kiểm tra
sau thực nghiệm
Lần KT
Lớp
Số bài
( n )
Yếu, kém
(%)
Trung bình
( %)

hợp
ĐC
1076
26.30
54.99
17.44
2.11
TN
1081
12.64
33.06
43.61
10.69

Để thấy rõ kết quả hơn nữa về sự khác biệt giữa 2 nhóm ĐC và TN chúng ta theo dõi bảng 3.5
và biểu đồ 3.2 về trung bình cộng các điểm sau thực nghiêm giữa 2 nhóm ĐC và TN:
20 0
1
2
3
4
5
6
7
Lần 4 Lần 5
ĐC
TN

năng riêng biệt, vừa vận động và phát triển trong sự tác động qua lại lẫn nhau.
Dạy học hợp tác về bản chất là quá trình thực hiện những biện pháp có cơ sở khoa học, tổ
chức và điều khiển mối quan hệ tương tác giữa các thành tố trên nhằm làm cho chúng vận động và
phát triển theo logic nhất định nhằm thực hiện các nhiệm vụ dạy - học.
Trên thực tế, các giáo viên đã có thái độ ủng hộ việc đưa dạy học hợp tác vào thực hiện ở
trường THPT đặc biệt là đối với lớp 12 nhằm giúp các em hình thành thói quen và các kĩ năng
học trong học tập. Tuy nhiên phương pháp dạy học hợp tác còn ít được sử dụng và hiệu quả sử
dụng chưa cao do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Nguyên nhân chủ yếu là chưa
hình thành được kĩ năng dạy - học mang tính hợp
tác.

- Trong quá trình thực hiện DHHT hoạt động dạy và hoạt động học có thể phân chia thành nhiều
giai đoạn, các bước, các thao tác. Trên cơ sở đó chúng tôi đã hoàn chỉnh quy trình tiến hành DHHT
giúp cho GV và HS sử dụng như một bản chỉ dẫn để tổ chức thực hiện dạy và học mang tính hợp tác.
- Trong quá trình thực hiện có rất nhiều nhân tố tác động vào DHHT. Đó có thể là các nhân tố bên
ngoài (gia đình, nhà trường, xã hội…) hoặc là các nhân
tố bên trong (tiền năng trí tuệ, vốn sống, phong cách dạy - học…). Tuy nhiên DHHT vẫn thể hiện
được nhiều ưu điểm mang lại hiệu quả học tập cao hơn so với các phương pháp dạy học khác.
- Việc triển khai thực nghiệm sư phạm ở trường phổ thông đã cho kết quả tốt. Hiệu quả học tập của
HS nhóm TN, xét trên nhiều phương diện, đều cao hơn nhóm ĐC. Điều đó có thể khẳng định tính
phù hợp, tính khả thi của DHHT, đồng thời chứng minh được tính đúng đắn của giả thuyết khoa
học đã đề ra. Vì vậy, DHHT có thể triển khai và ứng dụng trên diện rộng. Đây sẽ là một trong
những giải pháp để nâng cao chất lượng dạy và học ở các trường phổ thông.
2. Khuyến nghị
• Tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện qui trình thực hiện DHHT.
• Tiến hành thực nghiệm sư phạm đối với chương trình sinh học 12 và các môn học khác nhau
trong chương trình giáo dục THPT.

References.
1. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (1996), Lí luận dạy học sinh học, NXB Giáo dục, Hà

phổ thông”, Tạp chí giáo dục, số 198.
17. Trần Viết Lƣu (2001), “Những yếu tố ảnh hưởng việc đổi mới phương pháp dạy học ở nước
ta hiện nay”, Tạp chí giáo dục, số 14.
18. Phạm Văn Lập (2001), “Một số đề suất về đổi mới phương pháp dạy học
sinh học ở bậc THPT”, Tạp chí giáo dục, số 10.
19. Lê Thuỳ Linh (2008), “Vận dụng phương pháp cùng tham gia trong dạy học giáo dục học ở
các trường sư phạm nhằm phát huy vai trò của người học”, Tạp chí giáo dục, số 189.
20. Hoàng Lê Minh (2007), “Thiết kế tình huống hoạt động hợp tác trong dạy học môn toán”,
Tạp chí giáo dục, số 157.
21. Hoàng Lê Minh (2007), “Tổ chức dạy học hợp tác thông qua bài: Dấu
tam thức bậc 2 (Đại số 10)”, Tạp chí giáo dục, số 169.
22. Nguyễn Thị Hồng Nam (2002), “Tổ chức hoạt động hợp tác trong học
tập theo hình thức thảo luận nhóm”, Tạp chí giáo dục, số 26.
23

23. Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt (1998), Giáo dục học, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội.
24. Nhà xuất bản chính trị quốc gia (2002), Giáo dục thế giới đi vào thế kỉ
XXI, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.
25. Nguyễn Văn Phán (2007), “Sử dụng phương pháp hợp tác trong dạy học các môn khoa học xã hội nhân
văn ở nhà trường quân sự”, Tạp chí giáo dục, số 173.
26. Trần Hồng Quân (1995), Một số vấn đề đổi mới trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, NXB Giáo
dục, Hà Nội.
27. Nguyễn Trọng Sửu (2007), “Dạy học nhóm - phương pháp dạy học tích cực”, Tạp chí giáo
dục, số 171.
28. Lê văn Tạc (2004), “Một số vấn đề cơ sở lí luận học hợp tác nhóm”, Tạp chí giáo dục, số 46.